Η διψασμένη ματιά μου αντίκρισε θεαματικούς καταρράχτες, πρωτόγονες φυλές, δυστυχία και εξαθλίωση, άγρια ζώα, αποικιακές μνήμες και αφόρητη μοναξιά, ενώ με μεγάλη έκπληξη διαπίστωσα πως η αξιοπρέπεια, η περηφάνια, η ευγένεια και ο αυτοσεβασμός αποτελούσαν τα βασικά στοιχεία που χαρακτήριζαν τους εγκάρδιους Αιθίοπες.
Στα συγγράμματά του ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός Ηρόδοτος κάνει αναφορά για μια περιοχή αρκετά νοτιότερα της φαραωνικής Αιγύπτου, οι κάτοικοι της οποίας ήταν πιο μελαψοί [Αιθίοπας: αίθω+οψ = «καίω» + «όψη» = «καμένο (από τον ήλιο) πρόσωπο»] από αυτούς που είχαν συνηθίσει να αντικρίζουν οι αρχαίοι πατέρες μας. Δίχως αμφιβολία, ο Ηρόδοτος αναφερόταν στους προγόνους των γηγενών της σύγχρονης Αιθιοπίας, της χώρας που έβλεπε να απλώνεται εκείνο το πρωινό μπροστά από τους τροχούς της μοτοσυκλέτας μου και έμελλε να φιλοξενήσει τα επόμενα 2.000 αφρικανικά χιλιόμετρα.
Χώρα με αρχαιότατη ιστορία και αξιόλογο πολιτισμό, η Αιθιοπία μαζί με την Αίγυπτο αποτελούν τις δύο μοναδικές αφρικανικές χώρες που διαθέτουν στοιχεία πολιτισμικής αναφοράς και ίχνη ιστορικής συνέχειας από τα αρχαιότατα χρόνια, πολύ πριν από την 3η χιλιετία π. Χ. Από τη θρυλική βασίλισσα του Σαβά ως τις κρυπτοχριστιανικές εκκλησίες της Lalibela και από το μύθο της κρυμμένης Παλαιάς Διαθήκης στον απελευθερωτικό αγώνα του αυτοκράτορα Haile Selassie, η αιθιοπική γη συνιστά μια αδιάκοπη Ιστορία γεμάτη μύθους, θρύλους, θρησκεία και παραδόσεις.
Φυσικός παράδεισος
Λίγο πριν πατήσω τη μίζα, άφησα το δάκτυλό μου να ταξιδέψει νοερά πάνω στην κόκκινη γραμμή του χάρτη. Με αφετηρία τον συνοριακό οικισμό Metema όπου βρισκόμουν, η διαδρομή που είχα χαράξει στην Βόρεια Αιθιοπία προσέγγιζε αρχικά την παραλίμνια πόλη Bahir Dar, περνούσε κατόπιν από την κωμόπολη Debros Markos και κατέληγε στην Addis Abeba – περίπου 890 χλμ. με χώριζαν από αιθιοπική πρωτεύουσα.
Ωστόσο, καθοδόν για την Addis Abeba, ήξερα ότι δε θα ήμουν μόνος. Για συνοδοιπόρο μου θα είχα μια εκπληκτική φύση, η οποία θα συμμετείχε με τον δικό της, ξεχωριστό τρόπο, στον αμείλικτο πόλεμο των αντιθετικών εικόνων, συναισθημάτων και εμπειριών που μου επεφύλασσε η Βόρεια Αιθιοπία.
Και πραγματικά, πριν προλάβω καλά-καλά να κλείσω τη συνοριακή πόρτα, οι «φυσικές» εκπλήξεις και οι δυνατές αντιθέσεις έκαναν αμέσως την εμφάνισή τους. Ενώ λίγα χιλιόμετρα πίσω μου είχα αφήσει ένα επίπεδο τοπίο ερήμου, ξαφνικά βρέθηκα μπροστά σ’ ένα καταπράσινο ορεινό φράγμα που έμοιαζε να μου κλείνει τον δρόμο. Πάμπολλα βουνά υψώνονταν επιβλητικά στο βάθος του ορίζοντα προσδίδοντας μια άγρια ομορφιά στο τοπίο, ενώ η ασφάλτινη λωρίδα δεν άργησε να ξεκινήσει ένα αδιάκοπο, διασκεδαστικό, αλλά συνάμα κουραστικό ανεβοκατέβασμα οροπεδίων και βουνοκορφών.
Σύμφωνα και με τα κιτάπια μου άλλωστε, η βασική γεωμορφολογία της Αιθιοπίας χαρακτηρίζεται από την παρουσία οροσειρών και υψιπέδων μέσου ύψους 2.000 μ. - σε αρκετές μάλιστα περιπτώσεις, το υψόμετρο ξεπερνά τα 4.500 μ. Τούτη η γεωμορφολογική ιδιαιτερότητες ήταν προφανώς η αιτία που ο υδράργυρος είχε κατρακυλήσει στους 13–15 βαθμούς Κελσίου. Χρειάστηκε να βγάλω από τις αποσκευές της μοτοσυκλέτας μια μπλούζα και γάντια για να ζεσταθώ! Κόντεψα να τρελαθώ! Πριν λίγες μέρες ψηνόμουν σαν κοτόπουλο στην Νουβική Έρημο και τώρα έτρεμα από το κρύο και την υγρασία…
Τραγικές συνθήκες
Κι από τα θαυμαστά τερτίπια της φύσης, σειρά είχαν κατόπιν οι καθημερινές ιστορίες του δρόμου! Μια ατέλειωτη ανθρώπινη πλημμυρίδα, απλωμένη σε όλο το μήκος του οδικού άξονα, συνιστούσε την συντροφιά μου καθοδόν για την Addis Abeba. Με μεγάλη μου έκπληξη διαπίστωνα ότι στην Αιθιοπία ένας ολόκληρος λαός κυριολεκτικά βρισκόταν στο δρόμο.
Άντρες συνόδευαν κοπάδια ζώων στα βοσκοτόπια, γυναίκες φορτωμένες υπέρβαρα με ξύλα και πέτρες κουβαλούσαν αγκομαχώντας τον δικό τους καθημερινό σταυρό, ενώ αμέτρητα μισόγυμνα παιδιά έτρεχαν ξυπόλυτα δίπλα στη μοτοσυκλέτα και με χαιρετούσαν με εγκαρδιότητα. Για αυτές τις λιλιπούτειες ψυχούλες, είχα φροντίσει άλλωστε να έχω πάντα μια σακούλα γεμάτη με καραμέλες, τις οποίες και μοίραζα κάθε φορά που με «αγκάλιαζαν» με το αθώο βλέμμα τους…
Όλες τούτες οι ανθρώπινες φιγούρες, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, κυκλοφορούσαν ρακένδυτες και ξυπόλυτες, μ’ ένα μόλις κομμάτι υφάσματος να μεριμνά για την προστασία από τη βροχή και το κρύο. Αρκετές φορές βρέθηκα περικυκλωμένος από τραγικές ανθρώπινες υπάρξεις, με κορμιά σκελετωμένα και υποσιτισμένα, αντίκρισα πρόσωπα σκαμμένα και ζαρωμένα από το χρόνο και τις κακουχίες, εισέπραξα βλέμματα γεμάτα πόνο και θλίψη.
Οι εικόνες και οι καταστάσεις ήταν τόσο σοκαριστικές, που ήθελα να κλείσω τα μάτια μου και να μη βλέπω, να φύγω όσο πιο μακριά μπορούσα– ο ψυχικός μου κόσμους είχε γίνει χίλια κομμάτια! Θεέ μου, πώς να αντέξω τόση δυστυχία και εξαθλίωση; Αλλά, παρ’ όλες τις τραγικές συνθήκες διαβίωσης που επικρατούσαν γύρω μου, η αξιοπρέπεια, η περηφάνια και ο αυτοσεβασμός αποτελούσαν τα βασικά ανθρώπινα στοιχεία που διέκριναν τους γηγενείς στην επαφή τους μαζί μου.
Υδάτινα διαμάντια
Η διήμερη παρουσία μου στην παραλίμνια πόλη Bahir Dar οφειλόταν αποκλειστικά στις οικολογικές μου ανησυχίες. Ήθελα οπωσδήποτε να γνωρίσω τα δυο υδάτινα «διαμάντια» της περιοχής: την λίμνη Τάνα και τους καταρράχτες του Γαλάζιου Νείλου (Tis Issat). Η λίμνη Τάνα, στις όχθες της οποίας καθρεπτίζεται η πόλη Bahir Dar, βρίσκεται σε υψόμετρο 1.300 μ., μέσα στην πράσινη αγκαλιά των αιθιοπικών οροπεδίων. Από τα υγρά της σωθικά γεννιέται ο Γαλάζιος Νείλος, ο οποίος, αφού χαράζει τη δική του ελικοειδή πορεία μέσα από τα υψίπεδα της Αιθιοπίας, ενώνεται με το Λευκό Νείλο στην περιοχή του Χαρτούμ και συνεχίζουν μαζί ως τη Μεσόγειο.
Αντίθετα, για να θαυμάσω τους καταρράκτες του Γαλάζιου Νείλου (30 χλμ. νοτιοανατολικά της Bahir Dar), οδήγησα αρχικά την ΚΤΜ 990 SMT πάνω σ’ ένα κακοτράχαλο χωματόδρομο που με εξουθένωσε κυριολεκτικά. Από το σημείο που παρκάρισα τη μοτοσυκλέτα, πήρα κατόπιν έναν χωρικό μαζί μου, που για λίγα birr (τοπικό νόμισμα) με οδήγησε – μέσω ενός δύσβατου μονοπατιού μήκους 2 χλμ. – στους υποβλητικούς καταρράχτες της αιθιοπικής γης, που γκρέμιζαν τα νερά τους από ύψος 45 μ. Πρόκειται για τους πρώτους καταρράχτες που σχηματίζει ο Γαλάζιος Νείλος ξεκινώντας την πορεία του από την λίμνη Τάνα – μέχρι το Χαρτούμ, όπου ενώνεται με τον Λευκό Νείλο, σχηματίζει άλλους πέντε καταρράχτες.
Λαξευμένες εκκλησίες
Κι από τις όχθες της λίμνης Τάνα, αποφάσισα να κάνω μια παράκαμψη και κατευθύνθηκα στην Lalibela (Λαλιμπέλα), που αποτελεί το σημαντικότερο θρησκευτικό κέντρο της Αιθιοπίας και ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα στη θρησκευτική ζωή των εκατομμυρίων πιστών της αφρικανικής χώρας. Κτισμένη σε μια κατηφορική βουνοπλαγιά, σε υψόμετρο 2.650 μ., η «Μέκκα» των Ορθόδοξων Χριστιανών (Κοπτών) της Αιθιοπίας βρίσκεται σε απόσταση 642 χλμ. βόρεια της πρωτεύουσας Αντίς Αμπέμπα και αποτελείται στο σύνολό της από ένα πρωτόγνωρο σύμπλεγμα έντεκα λαξευμένων εκκλησιών.
Εντελώς απελευθερωμένες από τα «δεσμά» του βράχου, οι εκκλησίες της Lalibela έχουν την μορφή τεράστιων μονολιθικών οικοδομημάτων και πλαισιώνονται με τάφρους, σήραγγες, κελιά ερημιτών, κρύπτες, σπηλιές και παρεκκλήσια – κατά παράδοξο τρόπο, κάθε εκκλησία είναι μοναδική ως προς το σχέδιο, το μέγεθος και το διάκοσμό της. Η ιερή πέτρινη πολιτεία της Lalibela περιλαμβάνονται από το 1978 στον κατάλογο των μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, οι έντεκα λαξευμένες εκκλησίες της Lalibela κτίστηκαν από τον βασιλιά Lalibela τον 12ο-13ο αιώνα, μετά την εντολή που πήρε ο ίδιος από τον Θεό. Με σημείο αναφοράς τον ποταμό Ιορδάνη (Jordan), οι εκκλησίες της Lalibela χωρίζονται σε βόρειες και νότιες. Στην πρώτη ομάδα περιλαμβάνονται έξι εκκλησίες (Bet Golgotha, Bet Mikael, Bet Maryam, Bet Meskel, Bet Ghel και Bet Medhane Alem), με σημαντικότερη την Bet Medhane Alem. Κτισμένη σε σχήμα αρχαίου ελληνικού ναού, η Bet Medhane Alem εντυπωσιάζει με τις τετραγωνισμένες κολώνες που την περιστοιχίζουν, ενώ στο εσωτερικό της ορθώνονται άλλες 28 ογκώδεις κολώνες που στηρίζουν την οροφή.
Νότια του ποταμού Ιορδάνη, το αρχιτεκτονικό σύμπλεγμα της Lalibela περιλαμβάνει άλλες τέσσερεις εκκλησίες: την Bet Amanuel, την Bet Merkorios, την Bet Abba Libanos και την Bet Gabriel-Rufael. Η εκκλησία Bet Amanuel είναι η πιο εντυπωσιακή απ’ όλες.
Το πιο καλαίσθητο και αρχιτεκτονικά ασυνήθιστο θρησκευτικό μνημείο της Lalibela είναι αναμφίβολα η περίφημη εκκλησία Bet Giorgios (Άγιος Γεώργιος). Εντελώς απομονωμένη από τις υπόλοιπες, η εκκλησία Bet Giorgios έχει ύψος 12 μ., σχήμα ελληνικού σταυρού, οι τοίχοι της είναι αξωμικής αρχιτεκτονικής και η πόρτα εισόδου είναι περίτεχνα σκαλισμένη. Ο σταυροειδούς σχήματος ναός του Αγίου Γεωργίου αντικατοπτρίζει το μεγαλείο των θρησκευτικών θησαυρών της Lalibela.
Άρωμα Ελλάδας
Η απογευματινή είσοδός μου στην Addis Abeba έγινε κάτω από καταρρακτώδη βροχή – είχε δυστυχώς ξεκινήσει η περίοδος των βροχών. Λασπωμένος μέχρι το λαιμό και κατάκοπος από την ταλαιπωρία της διαδρομής, πάτησα φρένο στο πρώτο ξενοδοχείο που βρέθηκε μπροστά μου και μπήκα μέσα. Ζεστό μπάνιο, καλό φαγητό και βαθύς ύπνος…
Η ξενάγηση και η γνωριμία μου με την Addis Abeba, που στην τοπική διάλεκτο σημαίνει «Νέο Λουλούδι», ξεκίνησε αμέσως την επομένη. Ο μυρωδάτος αιθιοπικός καφές που απολάμβανα στο εντευκτήριο της ελληνικής κοινότητας –βρίσκεται στις εγκαταστάσεις του αθλητικού συλλόγου «Ολυμπιακός» στην Addis Abeba– επισφράγιζε το θερμό καλωσόρισμα που έτυχα από τους ομογενείς της Αιθιοπίας. Λίγο νωρίτερα είχα επισκεφθεί και την παρακείμενη «Καλογεροπούλειο Σχολή», εκεί όπου εκπαιδευτικοί από την Ελλάδα μεταλαμπαδεύουν τα ελληνικά γράμματα και τον πολιτισμό στα λιγοστά ελληνόπουλα της Αιθιοπίας, επιτελώντας ένα πραγματικά αξιέπαινο και ζηλευτό έργο.
Τη γνωριμία μου με την αιθιοπική πρωτεύουσα επωμίσθηκε ο Νίκος Παπαδόπουλος, που είχε έρθει στην Αιθιοπία από το Κονγκό πριν από 40 χρόνια και διατηρούσε εδώ μια από τις μεγαλύτερες εταιρίες εξαγωγής καφέ της χώρας. Παρέα με τον καλοσυνάτο Νίκο, ο Καθεδρικός ναός του Αγίου Γεωργίου, η εκκλησία της Αγίας Τριάδας (με τον τάφο του Χαϊλέ Σελασιέ) και το μαυσωλείο του αυτοκράτορα Μενελίκ αποτυπώθηκαν για πάντα στη μνήμη μου.
Στον αιθιοπικό νότο
Με την πυξίδα να δείχνει σταθερά τον αιθιοπικό νότο, αποχαιρέτησα την Addis Abeba νωρίς τα ξημερώματα. Προορισμός μου τα σύνορα της Κένυας (και συγκεκριμένα η παραμεθόρια πόλη Moyale, 840 χλμ. μακριά), όπου ευελπιστούσα να φτάσω σε δυο μέρες. Την πρώτη μέρα, τελείως ανυποψίαστος, βίωσα την απόλυτη φρίκη: σιγανή εκνευριστική βροχή, ομίχλη, αμέτρητες λακκούβες, δαιμονισμένα φορτηγά, στενοί ορεινοί δρόμοι, χιλιάδες ζώα και άνθρωποι παντού…Μετά από 12 εφιαλτικές ώρες στο τιμόνι της SMT, κατάφερα να γράψω περί τα 480 χλμ. Άθλος!
Έχοντας καλύψει τη μισή σχεδόν απόσταση ως τα σύνορα, η μικρή κωμόπολη Dila ανέλαβε τη διανυκτέρευσή μας εκείνης της βραδιάς, ενώ κατά την απογευματινή μου περιπλάνηση στους δρόμους της ένα παράξενο αίσθημα αμηχανίας με διακατείχε καθώς συνειδητοποιούσα ότι η παρουσία μου προκαλούσε ιδιαίτερη εντύπωση στους ντόπιους. Αποτελώντας τον μοναδικό λευκό στην πόλη, συνιστούσα ένα ασυνήθιστο θέαμα, την εξαίρεση στο δικό τους ανθρωπομορφικό κανόνα, γεγονός που προέτρεπε αρκετούς να με πλησιάσουν –κάπως διστακτικά και μουδιασμένα– για να ανταλλάξουν μαζί μου μια κουβέντα ή ένα χαιρετισμό ή απλώς να μου ρίξουν μια φευγαλέα ματιά.
Ένας μικρός παραδοσιακός καφενές στο κέντρο της αγοράς με φιλοξένησε εκείνο το βράδυ. Αποδεχόμενος τη πρόσκληση δύο ντόπιων, του Σαλίκ και του Ντεγκίστ, απολάμβανα ένα φλιτζάνι μυρωδάτου καφέ, έχοντας προηγουμένως παρακολουθήσει τη διαδικασία παρασκευής του, η οποία για τους Αιθίοπες αποτελεί μια ολόκληρη ιεροτελεστία. Η Αιθιοπία άλλωστε διεκδικεί την πατρότητα του καφέ, ιδιότητα για την οποία ερίζει και η κοντινή Υεμένη.
Λίγες μόλις γουλιές στάθηκαν αρκετές για να αντιληφθώ τη δύναμη και την αυθεντικότητά του, ενώ, παραδομένος στο άρωμα του καφέ και μέσα σε μια αρκετά οικεία ατμόσφαιρα που είχαν δημιουργήσει οι Αιθίοπες φίλοι μου, αφέθηκα να «ρουφώ» αχόρταγα τις πληροφορίες και τις γνώσεις που απλόχερα μου πρόσφεραν.
Αιθιοπία σ’ ευχαριστώ
Την επομένη, η κατάσταση του δρόμου βελτιώθηκε αρκετά. Το πράσινο ορεινό τοπίο με την έντονη υποτροπική βλάστηση –που με συνόδευε όλη την προηγούμενη μέρα– παρέδωσε την σκυτάλη στην χλωρίδα της αφρικανικής σαβάνας, οι αποστάσεις μεταξύ των οικισμών μεγάλωσε, ο δρόμος έγινε πιο ευθυτενής, η κατάσταση της ασφάλτου δεν ταλαιπώρησε πολύ τις αναρτήσεις της μοτοσυκλέτας και ο ήλιος μου χαμογελούσε ξανά. Ωστόσο, διασχίζοντας το μονότονο οικοσύστημα της αιθιοπικής σαβάνας, έπιασα τον εαυτό μου αδικαιολόγητα αναστατωμένο, καθώς ένιωθα πως η μοναξιά της διαδρομής (οδηγούσα πλέον σε μια από τις πιο αραιοκατοικημένες περιοχές της Αιθιοπίας) μού είχε δημιουργήσει έντονη την αίσθηση ενός αδιόρατου φόβου.
Κι ενώ η άφιξή μου στην συνοριακή πόλη Moyale σηματοδοτούσε το τέλος του οδοιπορικού μου στην αιθιοπική γη, το δίχως χρονοτριβές πέρασμα της συνοριακής γραμμής αποτέλεσε την απαρχή της οδικής μου αποστολής στη Κένυα, την πατρίδα του Γιόμο Κενυάτα. Αιθιοπία σε ευχαριστώ…
