Εγώ και η αδελφή μου «κτυπούσαμε» από 2-3 ξυγκάτα σουβλάκια (καλαμάκια) με φρεσκοψημένο ψωμί, ενώ ο πατέρας περπατούσε με την μάνα μας ως την γέφυρα του Ισθμού και χάζευαν για ώρα το «αυλάκι της Πελοποννήσου»…
Για χρόνια ολόκληρα, η οικογενειακή στάση καθ’ οδόν προς την αρκαδική γη ήταν η ίδια. Κάποια στιγμή μεγάλωσα, αγόρασα μοτοσυκλέτα, άρχισα να ταξιδεύω στην Ελλάδα. Όποτε περνούσα τον Ισθμό συνήθιζα να σταματώ για ένα ξυγκάτο σουβλάκι, αν όχι απλά έριχνα μια μελαγχολική ματιά στο αυλάκι και συνέχιζα – οι πατροπαράδοτες συνήθειες δύσκολα αλλάζουν.
Ποτέ όμως δεν έσκυψα πάνω από ένα βιβλίο για να μάθω την ιστορία της διώρυγας που τόσο χρόνια διέσχιζα. Βλέπετε, ήμουν κι εγώ άλλος ένας ημιμαθής Νεοέλληνας, που προσπερνούσα βιαστικά ένα σημαντικό κομμάτι της Ιστορίας μας.
Κάποια στιγμή παρέα με τον Πατέρα συνταξιδέψαμε μαζί ως το χωριό, αυτός με το αυτοκίνητο κι εγώ με την μοτοσυκλέτα. Σταματήσαμε στο Ισθμό και περπατήσαμε μαζί μέχρι την γέφυρα.
Οι πρώτες προσπάθειες διάνοιξης της διώρυγας
Με το βλέμμα του καρφωμένο στο βάθος της διώρυγας, άρχισε να μου διηγείται, με νοσταλγικό τόνο στη φωνή, την ιστορία του καναλιού: «Αγαπητέ Δημήτρη, μια στενή λωρίδα γης μήκους 6.5 χλμ. χώριζε κάποτε τον Σαρωνικό από τον Κορινθιακό κόλπο. Οι αρχαίοι πρόγονοί μας, γνωρίζοντας πόσο σημαντικό ήταν αυτό το πέρασμα (καθώς ο χρόνος που απαιτούνταν για να βρεθεί κανείς από το Αιγαίο στο Ιόνιο ήταν σχετικά μεγάλος), είχαν σκεφθεί να προχωρήσουν στην κατασκευής μιας διώρυγας. Ο Περίανδρος, τύραννος της Κορίνθου, ήταν ο πρώτος που οραματίστηκε την ζεύξη και επιχείρησε (602 π.Χ.) την κατασκευής μιας διώρυγας - δυστυχώς όμως δεν τα κατάφερε. Αντί ενός καναλιού, δημιούργησε τελικά τον αρχαίο Δίολκο, όπου εργάτες έσερναν τα πλοία από την μια πλευρά του Ισθμού στην άλλη…
«Οι Ρωμαίοι –επί της βασιλείας του Τιβέριου– προσπάθησαν να ολοκληρώσουν το όραμα του Περίανδρου, αλλά λόγω της έλλειψης εξοπλισμού εγκατέλειψαν την προσπάθεια. Το μόνο που έκαναν, ωστόσο, ήταν η βελτίωση του ήδη υπάρχοντα Δίολκου, χρησιμοποιώντας έναν μηχανισμό αιγυπτιακής επινόησης και προέλευσης – πλέον τα σκάφη κυλούσαν πάνω σε κορμούς δέντρων, με την βοήθεια φυσικά δούλων και εργατών.
«Οι Ρωμαίοι, ωστόσο, δεν το έβαλαν κάτω και στην μετά Χριστό εποχή ο αυτοκράτορας Νέρων έδωσε εντολή σε μερικές χιλιάδες δούλους να σκάψουν εδώ μια διώρυγα. Το μεγαλοεπίβολο σχέδιο του πυρομανή αυτοκράτορα σταμάτησε αμέσως μετά τον θάνατό του, αφού ο διάδοχός του εγκατέλειψε το έργο… ναι, ήταν πολλά τα λεφτά… Νέρων!
«Τα έργα διάνοιξης της τωρινής διώρυγας του Ισθμού ξεκίνησαν το 1882, αλλά 8 χρόνια αργότερα τα λεφτά τελείωσαν και οι εργασίες σταμάτησαν. Ευτυχώς όμως που βρέθηκε ο Ανδρέας Συγγρός. Χάρη σ’ αυτόν και στην εταιρεία του η διώρυγα του Ισθμού αποπερατώθηκε και οι δύο κόλποι ενώθηκαν τον Ιούλιο του 1893, υπό την πρωθυπουργία του Σωτηρίου Σωτηρόπουλου. Το όραμα του Περίανδρου έγινε τελικά πραγματικότητα, 2,300 χρόνια μετά…»
Οι Γερμανοί και τα πυροβολεία τους
Κάποια στιγμή η εξιστόρηση του πατέρα μου έφτασε στο κοντινό παρελθόν: «Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι Γερμανοί κατακτητές, αναγνωρίζοντας την γεωπολιτική σημασία της διώρυγας, κατασκεύασαν διάφορα στρατιωτικά οχυρωματικά έργα στην περιοχή του ισθμού με σκοπό να διασφαλίσουν τον έλεγχο του θαλάσσιου περάσματος. Τα οχυρωματικά έργα αποτελούνταν από πολυβολεία, πύργους με αντιαρματικά κανόνια, υπόγεια καταφύγια (Λουτράκι) και έναν δρόμο (την Γερμανική οδό) που διέτρεχε τη διώρυγα.
Τα πολυβολεία του ισθμού είχαν κατασκευαστεί σε τριγωνική διάταξη στις δύο πλευρές της διώρυγας με σκοπό την αλληλοκάλυψη χωρίς να αφήνουν περιθώρια κατάληψης σε επίδοξους σαμποτέρ. Εικάζεται επίσης πως στα ακριανά πολυβολεία υπήρχε γέφυρα, καθώς και μια μπάρα με την οποία έκλεινε το πέρασμα της διώρυγας.
Κατά την αποχώρηση των Ναζί τον Οκτώβριο του 1944, η καλά φυλασσόμενη θαλάσσια οδός καταστράφηκε ολοσχερώς με τέσσερεις ελεγχόμενες εκρήξεις, 60,000 κυβικά μέτρα χώματος έφραξαν τη διώρυγα η οποία παρέμεινε κλειστή για πέντε χρόνια…
«Από το 1949 που επαναλειτούργησε η διώρυγα της Κορίνθου, αποτελεί έναν διεθνή κόμβο θαλάσσιων συγκοινωνιών, εξυπηρετώντας περισσότερα από 12,000 πλοία ετησίως. Αμέτρητοι Έλληνες και ξένοι τουρίστες φωτογραφίζονται στην πεζογέφυρα που βρίσκεται δίπλα από την γέφυρα της παλαιάς εθνικής οδού απολαμβάνοντας το ιδιαίτερο τοπίο…. Κανείς όμως δεν γνωρίζει ή δεν αναζητά τα “τσιμεντένια κομμάτια” του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της σύγχρονης ιστορίας του έθνους μας… Αλήθεια Δημήτρη, θέλεις να πάμε μέχρι τα πυροβολεία του Ισθμού και να τα δεις από κοντά;»
Έκπληκτος, δεν πίστευα στα αυτιά μου. Τέτοιο δώρο ειλικρινά δεν το περίμενα. Βάζοντας αμέσως τον πατέρα μου στην πίσω σέλα της Triumph, ξεκινήσαμε για τον κοντινό χώρο των πυροβολείων. Σύμφωνα με τον ψαγμένο συνεπιβάτη μου, η επίσκεψη στον χώρο των πολυβολείων μπορούσε να γίνει με δύο τρόπους: είτε από την πλευρά του Λουτρακίου, είτε από την πλευρά της Κορίνθου, (συντεταγμένες 37.937472, 22.981553 στο Google Maps).
Για να φτάσει η μοτοσυκλέτα στα γερμανικά πυροβολεία είχαμε να διανύσουμε 2-3 χλμ. χωματόδρομου (από την Κορινθιακή πλευρά) ή μερικές δεκάδες μέτρα και μια πεζογέφυρα από την πλευρά του Λουτρακίου.
Έτσι με αρκετή προσοχή στην σαθρότητα του εδάφους – γι’ αυτόν τον λόγο δεν προσεγγίσαμε το χείλος της διώρυγας – επισκεφθήκαμε και εξερευνήσαμε μαζί τα τσιμεντένια απομεινάρια της γερμανικής κατοχής. Τόσο τα πολυβολεία, όσο και τα καταφύγια των Γερμανών στην περιοχή της διώρυγας χρησιμοποιήθηκαν αργότερα κατά τον εμφύλιο, αλλά και μετέπειτα από τον Ελληνικό στρατό – σ’ ένα από αυτά υπήρχαν χαραγμένες επιγραφές Ελλήνων στρατιωτών.
Μέρες αργότερα, γράφοντας τις εντυπώσεις μου απ’ αυτόν τον απρόσμενο προορισμό, ακόμα ηχούν στα αυτιά μου τα λόγια του πατέρα μου, όταν κατέβηκε από την σέλα της Triumph: «Δημήτρη μου, τα βουβά και ερειπωμένα πυροβολεία του Ισθμού έχουν γραμμένη στους τοίχους τους την μοίρα ενός τραγικού πολέμου. Σε παρακαλώ, ποτέ μη λησμονήσεις την ιστορία της διώρυγας και τις στάσεις που κάναμε εκεί….»
