Του Δημήτρη Κατσούλα

Καθώς η μυθική Αμάσεια των Μιθριδατών χανόταν σταδιακά από τον «γυάλινο» ορίζοντα του μαύρου εξερευνητή, η μοίρα και ο χρόνος μάς οδηγούσαν εκείνο το πρωινό 470 χλμ. ανατολικά, στην παράκτια πολιτεία της Τραπεζούντας. Ναι, η ιστορική πρωτεύουσα των Κομνηνών, η καλύτερη των πόλεων της Ανατολής, θα αποτελούσε την επόμενη ταξιδιωτική μας εμπειρία στα λημέρια του Αλησμόνητου Πόν(τ)ου.

Κίνηση και θερμοκρασίες

Λίγο πριν ξεκινήσουμε πάντως, η Ελένη φρόντισε να μου υπενθυμίσει  -με τον χάρτη ανά χείρας- την διαδρομή που θα ακολουθούσαμε μέχρι την Τραπεζούντα. Αρχικά θα οδηγούσαμε (για περίπου 40 χλμ.) στον οδικό άξονα Αμάσεια-Μερφιζόν, ενώ στην συνέχεια το μαύρο Tiger θα ρολάριζε στον εκπληκτικό αυτοκινητόδρομο Άγκυρα-Σαμψούντα-Τραπεζούντα.

Προσεγγίζοντας τις παρυφές της πόλης Σαμψούντας, ένα τεράστιο σύννεφο σκόνης και ένα απίστευτο μποτιλιάρισμα μάς υποδέχτηκε … Η αναβάθμιση του οδικού δικτύου και η κατασκευή μιας γέφυρας στην είσοδο της πόλης ήταν η αιτία για την μεγάλη οδική ταλαιπωρία που περάσαμε, μοτοσυκλέτα και αναβάτες. Με πρώτη συνεχώς στο κιβώτιο ταχυτήτων, χρειάστηκε να οδηγήσουμε για περίπου 20 χιλιόμετρα, ανάμεσα σε εκατοντάδες σταματημένες νταλίκες και αυτοκίνητα, για να φτάσουμε τελικά μετά από 2 ώρες στην ανατολική έξοδο της Σαμψούντας. Εκείνο το μεσημέρι όντως ζήσαμε έναν πραγματικό εφιάλτη: η ζέστη ήταν αφόρητη (το θερμόμετρο στο καντράν έδειχνε 38 βαθμούς Κελσίου), το βεντιλατέρ δούλευε ασταμάτητα, ο ιδρώτας αυλάκωνε συνεχώς τα κορμιά μας και τα μπουφάν είχαν γίνει ένα με το δέρμα μας.

Όπως είναι φυσικό, μια στάση μετά τον Γολγοθά της κίνησης ήταν απαραίτητη. Έτσι, στο πρώτο fast food  που αντικρίσαμε λίγα χιλιόμετρα μακριά από την Σαμψούντα, ο τίγρης φρενάρισε δυνατά και οι δυο αλλόφρονες αναβάτες ορμήσαμε στο ψυγείο, παίρνοντας ο καθένας στην αγκαλιά του από δυο μπουκάλια εμφιαλωμένο νερό! Και όταν τελικά καταλάγιασε η φλόγα της δίψας, οι παραδοσιακές πίτες Pide (κάτι σαν πεϊνιρλί) γέμισαν το κενό που είχε δημιουργηθεί στο στομάχι μας.

Στάση στην Ιστορία μας

Αργά το μεσημέρι, συνεχίσαμε το ταξίδι μας κατά μήκος της παράλιας Εθνικής οδού με προορισμό την Τραπεζούντα, χωρίς ωστόσο να έχουμε διανύσει το μεγαλύτερο κομμάτι της διαδρομής. Λογικό ήταν λοιπόν να μας κυριεύει σιγά-σιγά ο φόβος της νύχτας (δεν είναι και ό’ τι το καλύτερο να οδηγάς βράδυ στην Τουρκία).

Στα 330 χλμ. που υπολείπονταν μέχρι την Τραπεζούντα, αστικά κέντρα που στο παρελθόν φιλοξενούσαν χιλιάδες Έλληνες, παρεμβάλλονταν στον παραθαλάσσιο οδικό άξονα: η Θεμίσκυρα (Therme), τα Κοτύωρα (Ordu), η Κερασούντα (Giresun) και η Τρίπολη (Tirebolu) είναι πόλεις που το ελληνικό χρώμα έχει ποτίσει τα εδάφη τους από την αρχαιότητα. Εδώ, κάθε πόλη ήταν και μια στάση στην Ιστορία μας…
Ο ρυθμός της οδήγησης στα περισσότερα κομμάτια του παράκτιου αυτοκινητοδρόμου ήταν χαλαρός, γεγονός που μας επέτρεψε να θαυμάζουμε τα θαλασσινά τοπία του Ευξείνου Πόντου, αλλά και τους καταπράσινους λόφους που κατέληγαν στο γαλάζιο σεντόνι της θάλασσας. Η νύχτα μας βρήκε μερικά χιλιόμετρα πριν την Τραπεζούντα στην πόλη Άκσαμπατ, όπου είχαμε κλείσει ένα μοτέλ για τις επόμενες 4 μέρες.

Τα προσωνύμια της Τραπεζούντας πολλά (η ωραιότερη πόλη του Πόντου, η πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών, κ.λ.π) όπως και η Ιστορία της μεγάλη. Σταυροδρόμι χερσαίων και θαλάσσιων εμπορικών δρόμων στην ευρύτερη περιοχή του Εύξεινου Πόντου, η Τραπεζούντα ιδρύθηκε το 756 π.Χ. από Ίωνες αποίκους και υπήρξε το τελευταίο καταφύγιο του Ελληνισμού στην Μαύρη Θάλασσα.
Κατά την διάρκεια των αιώνων, η Τραπεζούντα έζησε δόξες, καταστροφές, τιμές και θυσίες, κρατώντας για 2.678 συναπτά χρόνια την ελληνικότητά της. Όμως, το 1922, το ελληνικό στοιχείο της πόλης αναγκάστηκε να καταφύγει οριστικά στην Ελλάδα, στα πλαίσια του σχεδίου της ανταλλαγής πληθυσμών.
Κατά την ολιγοήμερη παραμονή μας εδώ, γεμάτοι περηφάνια και χαρά, γνωρίσαμε μερικά από τα σημαντικότερα ιστορικά μνημεία της.

Τα μνημεία

• Ο Ναός της Αγίας Σοφίας

Στην δυτική είσοδο της πόλης, κτισμένος πάνω σ’ ένα μικρό ύψωμα, δεσπόζει ο ανακαινισμένος βυζαντινός ναός της Αγίας Σοφίας. Χτίστηκε εκτός των τειχών της πόλης (κατά το πρότυπο της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη) από τον αυτοκράτορα Μανουήλ Α’ Κομνηνό την περίοδο 1238-1263.
Ο εσωτερικός διάκοσμος της εκκλησίας αποτελείται από θαυμάσιες τοιχογραφίες, οι οποίες απεικονίζουν σκηνές από την Παλαιά Διαθήκη, ενώ τα μωσαϊκά του ναού χρονολογούνται από τους βυζαντινούς χρόνους. Το 1557 μετατράπηκε σε τζαμί και το σύνολο του δαπέδου του ναού καλύφθηκε με σοβά.
Το 1957 η Τουρκική κυβέρνηση αποφάσισε να μετατρέψει το ναό σε μουσείο και να αποκαταστήσει μέρος του δαπέδου και των τοιχογραφιών. Η είσοδος στο Μουσειακό χώρο κοστίζει 15 TL.

• Η Εκκλησία της Αγίας Άννας

Πρόκειται για μια Αρμένικη εκκλησία του 9ου αιώνα, της οποίας η είσοδος είναι διακοσμημένη με σταυρούς και αγγέλους.

• Η Εκκλησία του Αγίου Ευγενίου

Αφιερωμένη στον Άγιο Ευγένιο (αρχιεπίσκοπο της Καρχηδόνας), η εκκλησία του Αγίου Ευγενίου έχει μετατραπεί σε τέμενος και είναι σήμερα γνωστή ως Yeni Cuma τζαμί.

• Η Γέφυρα και ο Πύργος Ζάγνου

Η γέφυρα Ζάγνου χτίστηκε το 1467 και διασχίζει την χαράδρα Κουζγκούν. Την περίοδο των Οθωμανικών χρόνων παρείχε πρόσβαση σε φιλανθρωπικά ιδρύματα, ενώ ο πύργος -που παλαιότερα ήταν φυλακή- είναι σήμερα ανοιχτός στους επισκέπτες, οι οποίοι μπορούν να γευματίσουν στο εστιατόριο που στεγάζει.

• Το Κάστρο της Τραπεζούντας

Εδρεύει στην κορυφή του λόφου από τον οποίο πήρε και το όνομά της η Τραπεζούντα. Σώζεται μόνο ένα μικρό μέρος των τειχών, αλλά σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία η περιοχή χωρίζονταν σε 3 τμήματα, καθένα από τα οποία είχαν και το δικό τους τέμενος.
Σήμερα σώζεται μόνο ένα, το Φατίχ Τζαμί στην περιοχή Ορταχισάρ. Πριν όμως γίνει τέμενος, το συγκεκριμένο κτήριο στέγαζε μια εκκλησία της δυναστείας των Κομνηνών με επίχρυσο θόλο, τοιχογραφίες και μωσαϊκά, τα οποία που δυστυχώς έχουν καταστραφεί.

• Η Έπαυλη Ατατούρκ

Λίγα χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο της πόλης, βρίσκεται η έπαυλη Ατατούρκ. Στο τριώροφο κτίριο (κατασκευής 1903) διέμενε ο Κεμάλ Ατατούρκ, όποτε επισκέπτονταν την Τραπεζούντα. Το 1937, ένα χρόνο πριν πεθάνει ο Τούρκος ηγέτης, στο κτίριο αυτό συνέταξε την διαθήκη του. Το εσωτερικό της έπαυλης παραμένει σχεδόν ανέπαφο.

Ατατούρκ και Παναγία Σουμελά

Ολοκληρώσαμε τον περιηγητικό μας κύκλο με ένα δείπνο «Ελληνικό», σαρδέλες στα κάρβουνα στη παραλία της πόλης Άκσαμπατ. Γενικότερα στα τουρκικά παράλια της Μαύρης Θάλασσας, τα περισσότερα εστιατόρια προσφέρουν σαρδέλα ψητή, πιάτο που θεωρείται η ατραξιόν της περιοχής.

• Παναγία Σουμελά

Πλημμυρισμένοι με ανάμεικτα συναισθήματα, ξεκινήσαμε την διαδρομή μας προς το όρος Μελά, όπου βρίσκεται το σύμβολο του Ποντιακού Ελληνισμού, η ξακουστή μονή της Παναγίας Σουμελά (55 χλμ. νοτιοανατολικά της Τραπεζούντας).
Από την παιδική μου ηλικία θυμάμαι την γιαγιά μου που μιλούσε για τα θαύματα της Παναγιάς Σουμελά, για το άγριο τοπίο της περιοχής, αλλά και τις θηριωδίες των Τούρκων. Όπως ήταν φυσικό, σε όλη την διάρκεια της διαδρομής προς την μονή, αγωνιούσα για αυτό που θα αντίκριζα. Μοιραία έφερνα και ξανάφερνα στο μυαλό μου τις φωτογραφίες που είχα κατά καιρούς δει, προκειμένου να συγκρίνω το χαρτί με την πραγματικότητα.
Προσπερνώντας το χωριό Μάτσκα (Macka), o δρόμος προσέγγισε την καρδιά του ορεινού οικοσυστήματος. Το τοπίο κατάφυτο, τα αγέρωχα έλατα ήταν οι «φυσικοί» πρωταγωνιστές, η βουή του αφρισμένου ποταμού Πυξίτη έφθανε στα αυτιά μας σαν μελωδία Εθνικ μουσικής, ενώ οι αναρίθμητες στροφές που αυλάκωναν τις πλαγιές του βουνού αποτελούσαν ένα ευχάριστο παιχνίδι για τον δίτροχο εξερευνητή.

Είσοδος στην Μονή

Στην είσοδο του δρυμού πληρώσαμε 3 TL (αφορούσε το παρκινγκ της Μονής) και συνεχίσαμε την ανηφορική πορεία μας, για να καταλήξουμε σ’ ένα μικρό πλάτωμα με δεκάδες παρκαρισμένα αυτοκίνητα. Με τα κράνη στα χέρια, και παίρνοντας βαθιές ανάσες καθαρού οξυγόνου, πήραμε τον ανήφορο. Κάπου στην μέση της διαδρομής τα αυτιά μας χάιδεψε ξαφνικά ο ήχος μιας ποντιακής λύρας (κεμεντζές). Ένας συμπαθητικός μεσήλικας Τούρκος, το παραδοσιακό καπέλο (τεπελίκι) των Ποντίων, γρατζουνούσε το όργανο και ψέλλιζε ποντιακά τραγούδια…σε τουρκική βερσιόν, αναμένοντας φυσικά το ανάλογο μπαχτσίσι. Θεέ μου, τι κάλτ σκηνικό!

Φθάνοντας στην είσοδο της Μονής νιώσαμε πραγματικό δέος, η συγκίνησή μας έφτασε στο ζενίθ. Το μοναστήρι κρεμόταν κυριολεκτικά στον γκρεμό, ενώ η θέα προς την κοιλάδα Αλτίντερε ήταν φοβερή - ένα πανόραμα από άγρια καταπράσινα βουνά απλωνόταν μέχρι εκεί που έφτανε η ματιά μας.
Με τρεμάμενα πόδια μπήκαμε στην σπηλιά, όπου αντικρίσαμε τον Παντοκράτωρα και την Παναγία ζωγραφισμένους στην οροφή - με απλωμένα τα χέρια τους, ήταν σαν να μας αγκάλιαζαν. Εκτός από την οροφή, και οι τοίχοι της σπηλιάς ήταν γεμάτοι τοιχογραφίες, αφιερωμένες σε αγίους και με σκηνές από την Καινή Διαθήκη. Ειλικρινά δε ξέραμε που να πρωτοκοιτάξουμε...

Ο Θρύλος

Σύμφωνα με την παράδοση, οι Aθηναίοι μοναχοί Bαρνάβας και Σωφρόνιος οδηγήθηκαν το 386μ.Χ. στις απάτητες βουνοκορφές του Πόντου με σκοπό να ιδρύσουν ένα μοναχικό κατάλυμα, μετά από μια αποκάλυψη της Παναγίας. Εκεί, σ’ ένα σπήλαιο της απόκρημνης κατωφέρειας του όρους, σε υψόμετρο 1063 μ., είχε μεταφερθεί από αγγέλους η ιερή εικόνα της Παναγίας της Aθηνιώτισσας, την οποία, πάντα κατά την παράδοση, εικονογράφησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς.
Όπως όλα τα  μοναστήρια του Πόντου, έτσι και η μονή της Παναγίας Σουμελάς δυστυχώς γνώρισε τη βάρβαρη και ασεβή συμπεριφορά των Νεότουρκων και των Kεμαλικών - πολλές φορές η Μονή και οι μοναχοί έπεσαν θύματα ληστειών και καταστροφών. Το τελειωτικό χτύπημα έγινε το 1922, όταν οι Tούρκοι κατέστρεψαν ολοσχερώς το μοναστήρι, αφού πρώτα άρπαξαν όλα τα πολύτιμα αντικείμενα που υπήρχαν μέσα στη μονή. Στη συνέχεια έβαλαν φωτιά, προκειμένου να σβήσουν τα ίχνη των εγκλημάτων τους και να ικανοποιήσουν παράλληλα το μίσος τους εναντίον των Ελλήνων.

Οι λιγοστοί εναπομείναντες μοναχοί, πριν την αναγκαστική έξοδο το 1922, έκρυψαν μέσα στο παρεκκλήσι της Aγίας Bαρβάρας την εικόνα της Παναγίας, το ευαγγέλιο του Oσίου Xριστοφόρου και τον σταυρό του αυτοκράτορα της Tραπεζούντας Mανουήλ Kομνηνού.
Έπειτα από 87 χρόνια σιγής (τον Ιούνιο του 2010), το τουρκικό κράτος έδωσε την άδεια στο Οικουμενικό Πατριαρχείο να τελέσει την γιορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Έτσι, στις 15 Αυγούστου 2010 ήχησαν και πάλι οι καμπάνες της μονής στον μαρτυρικό Πόντο.

Αυτό που μας έκανε πάντως εντύπωση ήταν το πλήθος των ντόπιων επισκεπτών. Εκατοντάδες Τούρκοι επισκέπτονται καθημερινά το μοναστήρι της Παναγίας Σουμελάς για να θαυμάσουν τις μοναδικές τοιχογραφίες του, αλλά και την τοπική φύση. Χρειαστήκαμε αρκετή ώρα για να θαυμάσουμε τους θρησκευτικούς θησαυρούς του μοναστηριού αλλά και την μοναδικότητα του τοπίου. Φθάνοντας όμως στο υπαίθριο πάρκινγκ αντικρίσαμε ένα θέαμα που πονά όλους του μοτοσικλετιστές: ο «τίγρης» βρισκόταν ξαπλωμένος στο έδαφος! Μια σπασμένη χούφτα, ένα φλας λιγότερο και μερικές γρατζουνιές ήταν το “παράσημο” που λάβαμε από τον απρόσεκτο αυτοκινητιστή. Όλη η γαλήνη που μας χάρισε η μονή μετατράπηκαν αυτομάτως σε νεύρα, ακούστηκαν αρκετά “γαλλικά” στο παρκινγκ, ενώ ήταν δεδομένο πως κανείς δεν είχε δει και κανείς δεν είχε ακούσει τίποτα..

Αλπική Λίμνη Ουζουνγκιόλ (Μακριά Λίμνη)

Επιστρέφοντας μέσω του ιδίου επαρχιακού άξονα στην Τραπεζούντα, βγήκαμε ξανά στην παράλια εθνική οδό και κατευθυνθήκαμε ανατολικά προς τις πόλεις Σούρμενα και Όφ, από όπου θα ξεκινούσε η ανάβασή μας στις Ποντιακές Άλπεις, με προορισμό την Αλπική λίμνη Ουζουνγκιόλ.

Αρκετά χιλιόμετρα πριν την λίμνη, κάναμε για μικρή στάση ξεκούρασης στο ελληνόφωνο (κατά τους τουριστικούς οδηγούς)  χωριό Τσαϊκαρά (Caykara). Αν και ελληνικά δεν ακούσαμε, απολαύσαμε ένα υπέροχο τσάι και συνεχίσαμε κατόπιν την ανάβαση μέχρι τα 1000 μ. υψόμετρο.
Πιστεύω πως ελάχιστες περιοχές της Τουρκίας μπορούν να συγκριθούν με την αλπική λίμνη Ουζουνγκιόλ. Πρόκειται για ένα ακατέργαστο διαμάντι κρυμμένο μέσα στην πλούσια βλάστηση των Ποντιακών Άλπεων. Είναι ένας τόπος χαλάρωσης, ιδανικός για πεζοπορία και ορεινή ποδηλασία, ενώ γύρω από την λίμνη είναι δυνατή η κατασκήνωση. Υπάρχουν επίσης πολλά καταλύματα για όλες τις τσέπες, από ξύλινα σπιτάκια μέχρι και σαλέ!

Αφού οργιάσαμε φωτογραφικά δίπλα στις όχθες της πανέμορφης λίμνης, με βαριά καρδιά πήραμε τον δρόμο της επιστροφής προς την βάση μας. Ήταν η τελευταία βραδιά στην ανατολική πλευρά του Πόντου, μας είχαν μείνει λίγες μόνο μέρες διακοπών και 2.500 χλμ. επιστροφής.

Φωτογραφίες

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•  

Συνεχίζεται…