Του Δημήτρη Κατσούλα

Για πολλούς συμπατριώτες μας, ένα οδοιπορικό στα τουρκικά παράλια του Εύξεινου Πόντου αντιπροσωπεύει ένα μελαγχολικό σεργιάνι μνήμης σε πατρίδες που μπορεί να είναι πια σβησμένες από τους χάρτες, αλλά παραμένουν τόσο ζωντανές μέσα στις καρδιές τους.

Ιστορική διάσταση

Αν νομίζετε ότι χρειάζεται να έχει κανείς προσφυγική καταγωγή για να επισκεφθεί τις τουρκικές ακτές του Εύξεινου Πόντου είστε πολύ λάθος, αφού μάλλον δεν έχετε αντιληφθεί την ιστορική και πολιτισμική διάσταση ενός τέτοιου οδοιπορικού. Πρόκειται για ένα ταξίδι μέσα στην μακραίωνη ιστορική παρουσία του ποντιακού Ελληνισμού, μια περιήγηση σε μια άλλη, λιγότερο γνωστή Ελλάδα, που μας τονώνει αλλά και μας πληγώνει βαθιά.
H παρουσία των Ελλήνων στην περιοχή χρονολογείται από την αρχαιότητα. Αφού εξερεύνησαν πρώτα διεξοδικά το Αιγαίο Πέλαγος, οι Έλληνες θαλασσοπόροι ξεκίνησαν να κατακτήσουν την αφιλόξενη και γεμάτη τρομερούς κινδύνους θάλασσα του «Άξενου» Πόντου. Από τον μύθο του Φρίξου και της Έλλης, τους άθλους του Ηρακλή, τον μύθο του Προμηθέα, τις Αμαζόνες και την Αργοναυτική εκστρατεία, συμπεραίνουμε ότι η λεκάνη του Εύξεινου Πόντου από αρχαιοτάτων χρόνων είχε προσελκύσει το ενδιαφέρον των Ελλήνων.
Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς-ερευνητές, οι αρχαίοι Έλληνες ταξίδεψαν εδώ για πρώτη φορά γύρω στα 1.400 π. Χ. και κατάφεραν τελικά να δαμάσουν την κλειστή υδάτινη λεκάνη του Πόντου, που έγινε μια θάλασσα φιλόξενη, "εύξεινος" και ελληνική. Στο πέρασμα των αιώνων, οι παραθαλάσσιες πολιτείες του Πόντου εξελίχθηκαν σε πολυάνθρωπα και ισχυρά κέντρα με μεγάλη εμποροναυτική δύναμη, πολιτιστική ανάπτυξη και οικονομική ευημερία.  
Σήμερα, 90 χρόνια μετά τον οριστικό ξεριζωμό του Ποντιακού Ελληνισμού από τις πατρογονικές εστίες, στις παλιές ελληνικές γειτονιές της Σινώπης, της Σαμψούντας και της Τραπεζούντας, τα γερασμένα νεοκλασικά αρχοντικά, τα ιστορικά κτίσματα και οι μισογκρεμισμένες χριστιανικές εκκλησίες στέκουν βουβοί μάρτυρες του ένδοξου παρελθόντος, «δείχνοντας» με περηφάνια την καταγωγή τους.
Πολλοί οι τοπικοί μύθοι και οι θρύλοι, λίγοι οι ντόπιοι που μιλούν την ποντιακή διάλεκτο. Σε πείσμα όμως του χρόνου και της λήθης, τα ίχνη, τα χρώματα και τα αρώματα –τα ελληνικά– ανιχνεύονται ακόμη έντονα στις παράκτιες γειτονιές του Πόντου. Όλες τούτες τις ανεκτίμητες ιστορικές και εθνολογικές μαρτυρίες ήθελα  να καταγράψω με τις αισθήσεις μου επισκεπτόμενος με μοτοσυκλέτα Triumph Tiger 1200 Explorer τον αλησμόνητο Πό(ν)το του ελληνισμού…
 

Δυο φίλοι από παλιά

Το αιγαιοπελαγίτικο τουριστικό θέρετρο Cesme –και όχι οι Κήποι στην Αλεξανδρούπολη– σφράγισε αυτή την φορά τα διαβατήρια μας. Δεν ήταν και λίγα τα 1000 χλμ. που γλιτώναμε – άλλωστε, η Κωνσταντινούπολη δεν ήταν προορισμός μας. Παραθαλάσσια λοιπόν η πύλη εισόδου μας στην Τουρκία. Έλεγχοι, χαρτιά, σφραγίδες και πορεία κατόπιν για Άγκυρα.
Το Cesme γρήγορα χάθηκε από τους καθρέπτες της μοτοσυκλέτας - αλλά όχι και από την μνήμη μας. Η πρώτη πινακίδα που αντικρίσαμε καθοδόν ήταν ξεκάθαρη: «Izmir 83 km». Η κοντινή Σμύρνη δεν ήταν όμως σταθμός μας. Η Άγκυρα ήταν προορισμός. Ρίχνουμε μια γρήγορη, κρυφή ματιά στη πόλη που χανόταν πίσω μας. Το ξέραμε, το νιώθαμε: προσπερνούσαμε μια πόλη φορτωμένη με αμέτρητες ιστορικές μνήμες και μαρτυρίες, έναν τόπο ζυμωμένο με μύθους και θρύλους.
Ο αυτοκινητόδρομος Izmir-Usak-Afyon-Ankara ανέλαβε να οδηγήσει το δίτροχο θηρίο των 137 ίππων ανατολικά, προς την ενδοχώρα της Τουρκίας. Μετά από 8 ώρες στην αναπαυτική σέλα του «τίγρη» και περίπου 730 χλμ. μακριά, φτάναμε ξεκούραστοι στην Άγκυρα. Ελληνο-τουρκική συνάντηση και φιλοξενία στα δυτικά προάστια της τουρκικής πρωτεύουσας. Δυο φίλοι από τα παλιά μάς περίμεναν εδώ με ανοικτές αγκαλιές– ο Ιμπραΐμ και ο Εμρέ. Αυτοί μας οργάνωσαν και το 10ήμερο ταξίδι μας στον μακρινό Πόντο. Παιδιά, ευχαριστούμε…
Δυο μέρες στην Άγκυρα, μια πολύ γρήγορη ματιά στην ψυχή της πόλης! Η παρουσία της στα «κιτάπια» της Ιστορίας αρκετά παλιά, με τον θεμέλιο λίθο της να χρονολογείται από το 1.200 π. Χ. Η γνωριμία με την τουρκική πρωτεύουσα ξεκίνησε από το παλιό κάστρο, συνεχίστηκε στο Καινούριο Τζαμί (Yeni Mosque) και ολοκληρώθηκε στο επιβλητικό μαυσωλείο του Κεμάλ Ατατούρκ. Σύμφωνα με τον τουριστικό οδηγό της Ελένης, 4.200.000 ψυχές κατοικούν εδώ…. Μουράτ, Οσμάν, σας χαιρετούμε, φεύγουμε για Αμάσεια…

Άι σιχτίρ

Η απόσταση των 330 χλμ. που χώριζε την σύγχρονη πρωτεύουσα της Τουρκίας από την πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού Βασιλείου του Πόντου, αn μη τι άλλο, γελοία για τις απεριόριστες δυνατότητες του δίτροχου «Εξερευνητή». Βοηθούσε όμως και ο καινούριος οδικός άξονας Ankara-Samsun: τέσσερεις λωρίδες κίνησης, εξαιρετική σήμανση, πάμπολλα σημεία εξυπηρέτησης, προσεκτικοί οδηγοί, λιγοστή η κίνηση! Χαμόγελα και ικανοποίηση από πλευράς μας…
Χαμόγελα όμως που πάγωσαν όταν μας σταμάτησαν για παραβίαση του ορίου ταχύτητας. Το αμάρτημά μας; Μόλις …65 χλμ. πάνω από το αναγραφόμενο όριο ταχύτητας (155 χλμ. αντί 90 χλμ.). «No mercy» για τους δίτροχους ταξιδιώτες, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες μας. Τα κρατικά ταμεία έπρεπε να γεμίσουν με Ευρώ, ήταν η ετυμηγορία των ένστολων δικαστών της τροχαίας…Χαράτσι για την τσέπη μας: 190 € (390 TL) η κλίση. Παθαίνουμε εγκεφαλικό, χάνουμε για λίγο την λαλιά μας. Ακολουθούν σκηνές ροκ! Tελικά την βρήκαμε, χάρη στην εθνική καταγωγή μας: πληρώσαμε επιτόπου 80 € (170 TL) στους δυο ένστολους, αποχωρώντας όμως αρκετά πικραμένοι…το ίδιο βράδυ, σίγουρα θα έκαναν πάρτυ με τα δικά μας λεφτά…Άι σιχτίρ!
Περίπου 70 χλμ. αργότερα, μας καλωσόριζαν τα πρώτα σπίτια της Αμάσειας – η ηρεμία του τοπίου καθοδόν είχε γαληνέψει τη ψυχή μας από την αναστάτωση της κλίσης. Ο «Τίγρης» ξεκουράζεται στην αυλή ενός παραδοσιακού ξενώνα κι εμείς ξεκινούσαμε γεμάτοι λαχτάρα να εξερευνήσουμε τούτη την πόλη-ορόσημο του Πόντου, η οποία διαθέτει τα περισσότερα αρχαία μνημεία στον χώρο και που το όνομά της παραμένει το ίδιο από την αρχαιότητα ως σήμερα.
Εδώ, στην πρώτη πρωτεύουσα του Βασιλείου του Πόντου, η ελληνική παρουσία ήταν ωστόσο αρκετά έντονη. Σύμφωνα και πάλι με τον τουριστικό οδηγό της Ελένης, στις αρχές του 20ου αιώνα οι Έλληνες της περιοχής ήταν περισσότεροι από 150.000, υπήρχαν περίπου 392 εκκλησίες και σχολεία, ενώ η Αμάσεια ήταν και έδρα  Μητρόπολης. Δυστυχώς, μέσα σε δυο μόλις χρόνια (από τον Ιανουάριο του 1921 μέχρι και το 1923), κατ’ εντολή του Κεμάλ Ατατούρκ ο Ελληνισμός ξεριζώθηκε για πάντα.

Ιστορία-Αξιοθέατα

Και το κουβάρι της Ιστορίας άρχισε να ξετυλίγεται αρχικά από τους λαξευτούς τάφους των Μιθριδατών (Πόντιων Βασιλέων). Λαξευμένοι στην πλαγιά του βουνού που ορθώνεται βόρεια της πόλης, είναι το πρώτο αξιοθέατο που αντικρίζει συνήθως ο επισκέπτης (τιμή εισόδου 8 TL). Η θέα της πόλης από τον αρχαιολογικό χώρο των τάφων των Μιθριδατών ήταν πραγματικά συναρπαστική –ειδικότερα την ώρα του ηλιοβασιλέματος, τότε που οι πυρακτωμένες ακτίνες έλουζαν τον ποταμό Ιρι, τα γραφικά κονάκια της πόλης και τα γύρω βουνά.
Οι τάφοι των Βασιλέων του Πόντου χρονολογούνται από το 333 π. Χ. - 44 π.Χ., καλύπτοντας την Ελληνιστική και την Ρωμαϊκή περίοδο. Σε μικρή απόσταση από τους τάφους των Μιθριδατών (μόλις 1 χλμ. ανατολικά) μπορείτε να επισκεφθείτε και την «Σπηλιά του Καθρέπτη», όπου υπάρχει μια απεικόνιση της Παναγίας με τους Αποστόλους.
Ακολουθώντας την παραποτάμια διαδρομή, προσεγγίσαμε κατόπιν το συγκρότημα του Νοσοκομείου, με εξωτερικά τείχη που χρονολογούνται από το 1308. Στο εσωτερικό του πρώην νοσηλευτικού ιδρύματος, στεγάζονται σήμερα –εκτός από μια καφετέρια– τα γραφεία Καλών Τεχνών και Μουσικής Διεύθυνσης της πόλης.  
Συνεχίζοντας δυτικότερα, φτάσαμε στο Τέμενος Σουλτάν Βαγιαζήτ και στην Θεολογική Σχολή, που χτίστηκαν από τον Σουλτάνο Βαγιαζήτ Β΄ (1481-1512), την περίοδο της πνευματικής και οικονομικής ακμής της Αμάσειας. Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία που μας εντυπωσίασαν ήταν οι θόλοι και οι πύλες του κτηριακού συγκροτήματος, αλλά και ο προσεγμένος κήπος του. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, οι βελανιδιές του κήπου έχουν την ίδια ηλικία με το τέμενος.
Σειρά στη λίστα με τα αξιοθέατα της πόλης είχε κατόπιν η Γαλάζια (Μπλέ) Θεολογική Σχολή, ένα χαρακτηριστικό σελτζούκικο κτίριο του 13ου αιώνα. Τα γαλάζια πλακάκια και τα σμαλτωμένα τούβλα που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή της ιερατικής σχολής ευθύνονται αποκλειστικά για την ονομασία της. Δίπλα από την Γαλάζια Θεολογική Σχολή υπάρχει και το μαυσωλείο του Σελτζούκου κυβερνήτη Τορουμπάι, ιδρυτή της σχολής.
Το πρόσφατα ανακαινισμένο αρχαιολογικό μουσείο της πόλης –το επισκεφθήκαμε κι αυτό– καμαρώνει για τις συλλογές με τις σπάνιες μούμιες της Ανατολίας, αλλά και το μπρούτζινο άγαλμα του Χετταίου Θεού της Καταιγίδας που φιλοξενεί– πρόκειται για εκπληκτικά εκθέματα, μοναδικά στο είδος τους!
Παραβλέποντας την κούραση και τον ήλιο που μας μαστίγωνε αλύπητα όλη την ημέρα, συνεχίσαμε την περιήγησή μας και στα αξιοθέατα που βρίσκονταν στην αντίπερα όχθη του ποταμού Ίρι. Σημείο αναφοράς αποτελούσαν εδώ η ανακαινισμένη έπαυλη «Χαζερανλάρ» (1865), ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα παραδοσιακής οθωμανικής αρχιτεκτονικής (ώρες λειτουργίας 08:00-19:00), όπως και το φρούριο της πόλης. Χτισμένο από τους Χετταίους, και ενισχυμένο από τον βασιλιά Μιθριδάτη, το οχυρωματικό συγκρότημα της Αμάσειας περιλάμβανε παλάτι, υδραγωγείο αποθήκες, οπλοστάσια και νεκροταφείο. Η θέα από το φρούριο της πόλης ήταν αποκαλυπτική, αλλά η πρόσβασή του απαιτούσε όχημα ή 2ώρη αναρρίχηση - η καλύτερη ώρα επίσκεψης ήταν και πάλι οι απογευματινές ώρες.

Ταξιδιωτικές υπηρεσίες

Επιστροφή και πάλι σε χρόνο ενεστώτα! Η σύγχρονη Αμάσεια διαθέτει υποδειγματική τουριστική υποδομή και είναι σε θέση να ικανοποιήσει και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη – εμείς πάντως μείναμε έκπληκτοι από την άψογη εξυπηρέτηση και την φιλοξενία των γειτόνων μας.
Κατά μήκος του ποταμού Ίρι, εκεί όπου χτυπά η καρδιά της πόλης, βρήκαμε τα πάντα: παραδοσιακά εστιατόρια, ζαχαροπλαστεία, καφέ-μπαρ, μικρά και μεγάλα ξενοδοχεία, γραφικά υπαίθρια παζάρια αλλά και χαμάμ. Από τις τοπικές γεύσεις, ξετρελαθήκαμε με το ψητό ποταμίσιο ψάρι και το παγωτό. Τέλος, αν επισκεφτείτε την Αμάσεια κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, καλό είναι να έχετε εφοδιαστεί με αντικουνουπικά σπρέι και αλοιφές, γιατί τα κουνούπια εδώ “διψάνε” πολύ για αίμα – εμείς δυστυχώς το καταλάβαμε με τον πιο επώδυνο τρόπο…

Επόμενος σταθμός

Κι αφού ολοκληρώσαμε την ταξιδιωτική μας αποστολή στην Πόλη των Μιθριδατών, φορτώσαμε την μαύρη μοτοσικλέτα και συνεχίσαμε το οδοιπορικό μας στους δρόμους του αλησμόνητου Πόν(τ)ου, με προορισμό την χιλιοτραγουδισμένη Τραπεζούντα.

Συνεχίζεται….

Φωτογραφίες

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•