Του Κωνσταντίνου Μητσάκη

Μετά τα ανατολικά Μαστοροχώρια, τη σκυτάλη παίρνουν οι πέτρινες γειτονιές των δυτικών Μαστοροχωρίων, εκεί όπου θα ολοκληρωθεί η γνωριμία σας με τη δημιουργική πορεία ενός ολόκληρου τόπου που «χτίστηκε» με πέτρα και τέχνη, από τα επιδέξια χέρια περιζήτητων μαστόρων.

Πέτρινο οδοιπορικό

Ως αφετηρία του «πέτρινου» οδοιπορικού στα δυτικά Μαστοροχώρια μπορείτε να θέσετε τον Πεντάλοφο, που βρίσκεται πάνω στην πορεία της Εθνικής οδού Ιωαννίνων – Κοζάνης. Πρόκειται για έναν από τους εντυπωσιακότερους λιθόκτιστους οικισμούς της Δυτικής Μακεδονίας που φωλιάζει στις πλαγιές του Βοΐου, σε υψόμετρο 1.040 μ.

Εγκαταλείποντας το Πεντάλοφο με κατεύθυνση την Κοζάνη, ο οδικός άξονας ξεκινά ένα ανελέητο και συνάμα κουραστικό στριφογύρισμα μέσα από τα κατάφυτα δάση και τις βαθιές ρεματιές του Βοΐου. Η διαδρομή απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή λόγω των αλλεπάλληλων στροφών που την χαρακτηρίζουν και της ολισθηρότητας που παρουσιάζει κατά τους χειμερινούς μήνες (χιόνια, παγετός). Περίπου 7 χλμ. από τα τελευταία σπίτια του Πεντάλοφου, η δυσδιάκριτη δεξιά διασταύρωση (υπάρχει πινακίδα) «σπρώχνει» προς τα πετρόκτιστα χωριά του οδοιπορικού μας.

Αφού περάσετε τη μικρή στρατιωτική γέφυρα (τύπου Μπέλεϊ) που υπάρχει στο σημείο της διασταύρωσης, ο στενός και υπερβολικά ελικοειδής οδικός άξονας θα αναλάβει να σας ταξιδέψει στα χωριά Δασύλλιο, Τρίκορφο, Καλλονή, Κυπαρίσσι, Άγιος Κοσμάς, Άνω Εκκλησία, Κυδωνιές και Ανθοχώρι.
Οι παραπάνω οικισμοί αποτελούν τους κυριότερους σταθμούς μιας διαδρομής με έντονο περιηγητικό και πολιτισμικό ενδιαφέρον, που μετά από 42 χλμ. πορείας καταλήγει και πάλι στην Εθνική οδό Ιωαννίνων – Κοζάνης, στο Τσοτύλι (27 χλμ. ανατολικά του Πεντάλοφου). Εναλλακτική λύση: μετά τον οικισμό του Αγίου Κοσμά, μπορείτε να κατευθυνθείτε στα κοντινά Γρεβενά, μέσω των οικισμών Οροπεδίου και Κυρακαλή.

Γεφύρι στο χθες

Τα χωριά Δίλοφο και Δασύλλιο απέχουν 5χλμ. και 6χλμ. αντίστοιχα από τη διασταύρωση. Το πρώτο Μαστοροχώρι της διαδρομής, το Δασύλλιο, είναι κτισμένο πάνω σε μια πλαγιά, σε ύψος 1.000 μ. και «κερνάει» τους λιγοστούς επισκέπτες με εικόνες πέτρινης ομορφιάς και τέχνης. Παραδοσιακά αρχοντόσπιτα, πέτρινα σκαλιστά αγκωνάρια, στενά σοκάκια και πετρόκτιστες βρύσες κοσμούν το γραφικό Δασύλλιο, που κάποτε ονομαζόταν Μαγέρη. Η αρχική του ονομασία οφειλόταν πιθανότατα από την κοντινή τοποθεσία του Παλιομάγερου, στην οποία ήταν κτισμένο παλιότερα το χωριό.

Ελάχιστοι κάτοικοι μένουν στο Δασύλλιο κατά τους χειμερινούς μήνες, ενώ το καλοκαίρι οι δρόμοι και η πλατεία του χωριού σφύζουν από ζωή και κίνηση, αφού περισσότερα από 200 άτομα διαμένουν στο Δασύλλιο. Στα κυριότερα αξιοθέατα του χωριού συγκαταλέγονται η Εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, το παλιό σχολείο και η εκκλησία του πολιούχου Αγίου Νικολάου.

Το γεφύρι του Παλιομάγερου, που ενώνει τις δυο όχθες του ποταμού Πραμόριτσα, βρίσκεται λίγο έξω από το Δασύλλιο (1,5 χλμ.), στο δρόμο για τον οικισμό Τρίκορφο. Καλοσχεδιασμένες κατηφορικές στροφές θα σας οδηγήσουν στο παλιό πέτρινο γεφύρι, που βρίσκεται απέναντι από τη καινούρια γέφυρα του δρόμου. Το μονότοξο γεφύρι του Παλιομάγερου, κτισμένο το 1910, έχει άνοιγμα τόξου 12,5 μ., ύψος 7 μ., μήκος 23 μ. και πλάτος 3μ.

Ο τεχνίτης Τζούφας-Αναγνωστίδης από το γειτονικό χωριό του Δίλοφου σχεδίασε το συγκεκριμένο γεφύρι, η κατασκευή του έγινε από τον Παύλο Μούρτζια και τους αδελφούς Μπαμπάλη, ενώ η χρηματοδότηση του έργου έγινε με συνδρομή των ξενιτεμένων Δεσυλλιωτών της Αμερικής και με έρανο των κατοίκων του Δασυλλίου και των όμορων οικισμών.

Η καλλονή της πέτρας

Ένας ανηφορικός ελικοειδής ασφαλτόδρομος με όμορφη θέα καταλήγει στον οικισμό Τρίκορφο (1χλμ. από τον κεντρικό άξονα), που βρίσκεται περικυκλωμένος από το όμορφο καστανόδασος Κερασά. Το Τρίκορφο (πρώην Τριτσκό ή Τσιτσικό), που φωλιάζει σε υψόμετρο 980 μ., είναι μαζί με το Δασύλλιο οι κοντινότεροι προς την βουνοκορφή του Βοΐου (1.802 μ.) οικισμοί. Στα καταπράσινα όρια του Τρίκορφου ορθώνονται τρεις εκκλησίες (η Κοίμηση της Παναγίας, ο Άγιος Νικόλαος και ο Προφήτης Ηλίας), ενώ αντιπροσωπευτικό δείγμα της τοπικής αρχιτεκτονικής παράδοσης συνιστά το παλιό δημοτικό σχολείο του χωριού, ένα κτίσμα του 1926.  

Σύμφωνα με τα λεγόμενα της κυρά Ελένης, μια από τις περίπου 15 μόνιμους κατοίκους του Τρίκορφου, στο σχολείο αυτό φοιτούσαν κάποτε 150 παιδιά. Σήμερα, ερειπωμένο και χορταριασμένο, το πέτρινο σχολείο του Τρίκορφου περιμένει τις στοργικές φροντίδες των τοπικών αρχών, για να ξανανοίξει κάποια στιγμή τις πόρτες του ως πολιτιστικό και λαογραφικό κέντρο.

Σε απόσταση λιγότερη των 2 χλμ. από το Τρίκορφο βρίσκεται η Καλλονή, όνομα και πράγμα! Το πιο φημισμένο –και ομολογουμένως πιο όμορφο– χωριό από τα Μαστοροχώρια του Βοΐου βρίσκεται σε υψόμετρο 970 μ., μέσα σε μια κατάφυτη από βελανιδιές ράχη του Βοΐου. Η γραφικότατη Καλλονή (παλιότερα Λούντζι) κτίστηκε τον 18ο  αιώνα, και παρόλο που καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Τούρκους, ξαναχτίστηκε και συνέχισε να υπάρχει στην ίδια γεωγραφική θέση.

Η περιπλάνηση στα πλακόστρωτα δρομάκια της Καλλονής αποκαλύπτει στα μάτια του επισκέπτη ένα πλήθος διώροφων και τριώροφων πετρόκτιστων κατοικιών, ενώ στην κεντρική πλατεία βρίσκονται συγκεντρωμένα τα περισσότερα «πέτρινα» αξιοθέατα της Καλλονής: η εκκλησία του Αγίου Νικολάου (1842), το Ηρώο, καθώς και το παλιό Σχολείο, όπου στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο του ορεινού οικισμού.

Στο γεφύρι του Πατατάκη

Το Κυπαρίσσι (παλιότερα Μπίσιοβο), που απέχει μόλις 4 χλμ. από την Καλλονή, απολαμβάνει την αγκαλιά ενός πυκνού βελανόδασους και προσφέρει στέγη σε περίπου 100 ψυχές, στη πλειοψηφία τους κτηνοτρόφοι. Μπροστά στον περιφραγμένο χώρο όπου στεγάζεται η θαυμάσια εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και το παλιό πετρόκτιστο σχολείο, δεσπόζει το προσκυνητάρι της παλιάς εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου. Αξιόλογες είναι επίσης οι αγιογραφίες που κοσμούν την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου. Η θέα του μαστοροχωρίου από τον κοντινό λόφο του Προφήτη Ηλία είναι αποκαλυπτική.

Το πέτρινο γεφύρι του Παπατάκη δεσπόζει στη διαδρομή από το Κυπαρίσσι στον Άγιο Κοσμά. Πρόκειται για ένα έργο του λαϊκού αρχιτέκτονα και γλύπτη Κάλφα Βράγκα, που κτίστηκε το 1920 και βρίσκεται στα αριστερά της καινούριας γέφυρας του δρόμου. Ο οικισμός του Αγίου Κοσμά (1,5 χλμ. από τον κεντρικό άξονα) ιδρύθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας από μια ομάδα Ηπειρωτών που εγκαταστάθηκαν εδώ για να γλιτώσουν από τους Τουρκοαλβανούς.

Η αρχική ονομασία του χωριού ήταν Μελιδόνιστα, βαπτίστηκε αργότερα Τζιράκι και τελικά –στη μνήμη του Κοσμά του Αιτωλού– μετονομάστηκε σε Άγιο Κοσμά.
Ο Άγιος Κοσμάς είναι ένα Μαστοροχώρι με πλούσια θρησκευτική παράδοση, γεγονός που αποδεικνύεται άλλωστε από τις πάμπολλες εκκλησίες που υπάρχουν διάσπαρτες στα πετρόκτιστου όρια του: ο Άγιος Κοσμάς, ο Άγιος Αθανάσιος, η Αγία Παρασκευή και ο Άγιος Νικόλαος είναι οι εκκλησίες που ξεχωρίζουν.

Ροζιασμένα χέρια

Σε απόσταση 8 χλμ. από τον Άγιο Κοσμά βρίσκεται σε υψόμετρο 900 μ. το Μαστοροχώρι των Κυδωνιών (παλιότερα Βαντσικό), που φιλοξενεί περίπου 50 άτομα κατά τους χειμερινούς μήνες. Τόπος καταγωγής φημισμένων μαστόρων της πέτρας, οι Κυδωνιές καταστράφηκαν ολοσχερώς από τα γερμανικά στρατεύματα το 1944. Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου με τις θαυμάσιες αγιογραφίες της, το παλιό πέτρινο Σχολείο (όπου στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο), η πέτρινη βρύση της κεντρικής πλατείας και ένας μεγάλος αριθμός καλοδιατηρημένων πετρόκτιστων κατοικιών στολίζουν αυτό το Μαστοροχώρι του Βοΐου.

Από τον 18ο αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, οι κάτοικοι όλων αυτών των οικισμών, για καθαρά βιοποριστικούς λόγους στράφηκαν σταδιακά στα οικοδομικά επαγγέλματα. Με το πέρασμα του χρόνου εξελίχθηκαν σε φτασμένους τεχνίτες της πέτρας και στόλισαν τα χωριά του Βοΐου με πέτρινα κομψοτεχνήματα, που ορθώνουν με περηφάνια το πέτρινο ανάστημά τους αποπνέοντας αρχοντιά και μεγαλοπρέπεια αλλοτινών εποχών.
Τα «γεροδεμένα» χωριά του Βοΐου, αν και γνωρίζουν σήμερα την εγκατάλειψη και τη λησμονιά, αποτελούν, ωστόσο, τις διαχρονικές μαρτυρίες ενός εύπορου παρελθόντος που χαράχτηκε πάνω στις πέτρες αυτής της ορεινής γωνιάς της Μακεδονίας κατά τον 18ο και 19ο αιώνα και συντηρούν ζωντανό τον μύθο των άξιων μαστόρων της πέτρας.

Πλακόστρωτα καλντερίμια, επιβλητικά αρχοντικά, πέτρινες εκκλησίες, τοξωτά γεφύρια και απλές κατοικίες διασώζονται μέχρι τις μέρες μας σε όλα τα χωριά του Βοΐου. Αληθινά αριστουργήματα της ντόπιας λιθοδομικής τέχνης, φτιαγμένα από τα ροζιασμένα χέρια των περιζήτητων μαστόρων της καλοδουλεμένης πέτρας. Και όπως έλεγαν οι ίδιοι: «Πέτρα ειχάμε, πέτρα πελεκάμε».

Διαμονή

Γρεβενά
1)    Ξενοδοχείο «Αχίλλειον»  Τηλ. 24620-85600
2)    Ξενοδοχείο «Μηλιώνης»  Τηλ. 24620-23223
3)    Ξενοδοχείο «Αίγλη»  Τηλ. 24620-85011
4)    Ξενοδοχείο «Μητρόπολις»  Τηλ. 24620-28085

 Τσοτίλι
1)    Ξενοδοχείο «Κεντρικό»  Τηλ. 24680-31465
   Πεντάλοφος
1)    Ξενοδοχείο «Πίνδος»  Τηλ. 24680-41057

Χρήσιμα τηλέφωνα

Γρεβενά
1)    Αστυνομία  Τηλ. 24620-22766
2)    Νοσοκομείο Τηλ. 24620-22222
3)    Δήμος  Τηλ. 24620-22402
4)    Τροχαία  Τηλ. 24620-22941
5)    Γραφείο Οικοτουρισμού Τηλ. 24620-85032                        

Τσοτίλι
1)    Αστυνομία  Τηλ. 24680-31666
2)    Κέντρο Υγείας  Τηλ. 24680-31800
3)    Δήμος  Τηλ. 24680-31626

Πεντάλοφος
1)    Αστυνομία  Τηλ. 24680-41222
2)    Αγροτικό ιατρείο  Τηλ. 24680-41262
3)    Δήμος  Τηλ. 24680-41320

Άγιος Γεώργιος
1)    Αστυνομία 24620-41222
2)    Κέντρο Υγείας 24620-41201
3)    Δήμος 24620-41715
4)    Κέντρο Υγείας Ροδιάς 24620-83416

                                              

Γεύσεις

Το κρέας (ψητό ή βραστό) έχει και εδώ τον πρώτο λόγο. Αρνί κατσίκι, χοιρινό και μοσχάρι περιλαμβάνονται στον κατάλογο της τοπικής κουζίνας, ενώ ιδιαίτερη θέση έχει το πρόβειο κεμπάπ. Οι ταβέρνες και τα καφενεδάκια των Μαστοροχωρίων σερβίρουν τον χειμώνα γίδα βραστή, πατσά, μπάτζιο (τηγανητό τυρί), λαλαγγίτες (τηγανίτες) και φασολάδα. Μην παραλείψετε να δοκιμάσετε «μούρα» (εντόσθια γεμιστά με τυρί), μαζί φυσικά με δυνατό, μυρωδάτο τσίπουρο. Ψωνίστε από τα χωριά του Βοΐου κάστανα, γαλακτοκομικά προϊόντα, τραχανά, χυλοπίτες, γλυκά του κουταλιού, φλοκάτες και υφαντά.

Φωτογραφίες

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•  

images/stories/taxidiotika/mitsakis/mastoroxoria/ditika/IMG_1868-web.jpg