Με γοητευτικούς μύθους και θρύλους, βαρύτιμη πολιτισμική παρακαταθήκη και μια πολυτάραχη ιστορική διαδρομή μέσα στον χρόνο, η Κύπρος αναδύεται μέσα από τα καταγάλανα νερά της Ανατολικής Μεσογείου και πρεσβεύει –για μας τους Έλληνες επισκέπτες– έναν τόπο ιδιαίτερα οικείο, ο οποίος επιφυλάσσει εικόνες, γεύσεις, μνήμες και συναισθήματα που σε παραπέμπουν κατευθείαν στην Ελλάδα. Το γνώριμο μεσογειακό τοπίο, η δύναμη και το μεγαλείο της ελληνικής απλότητας, τα ευπρόσδεκτα χάδια του ζωογόνου ήλιου, τα αρχαία μνημεία, η αφτιασίδωτη ομορφιά των θαλασσινών τοπίων, τα ελληνορθόδοξα χριστιανικά οικοδομήματα, οι ευδιάθετοι κάτοικοι με την έντονη τοπική διάλεκτο και η παραδοσιακή κυπριακή κουζίνα (που θυμίζει έντονα την αντίστοιχη κρητική), όλα αυτά μοιραία σε «σπρώχνουν» σε μια –κατά βάση χαλαρή– διαδικασία προσέγγισης και γνωριμίας με το συναρπαστικό νησί της Αφροδίτης.
Το καλοκαίρι του 1974 έμελλε να γραφτεί η πιο μαύρη σελίδα στη σύγχρονη ιστορία της Κύπρου –αλλά και της Ελλάδας. Η τουρκική εισβολή, οι εκατοντάδες νεκροί και αγνοούμενοι Ελληνοκύπριοι, η προσφυγιά, ο ξεριζωμός και η κατοχή του βορείου τμήματος του νησιού (κατεχόμενα) από τους Τούρκους αποτελούν τις ματωμένες μνήμες χιλιάδων Ελληνοκυπρίων.
Σήμερα, το 37% των εδαφών της Κύπρου παραμένει υπό κατοχή από την Τουρκία, η οποία αρνείται να συμμορφωθεί με τις αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών, παραβιάζοντας κάθε έννοια δικαίου, κάθε κανόνα της διεθνούς νομιμότητας. Εδώ και 48 χρόνια, αν και έχουν εκδοθεί πλείστα ψηφίσματα από τα Ηνωμένα Έθνη που απαιτούν τον σεβασμό της ανεξαρτησίας, την εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου, την επιστροφή των προσφύγων και την αποχώρηση των ξένων στρατευμάτων, η Τουρκία και η τουρκοκυπριακή ηγεσία τα αγνοεί συστηματικά και προκλητικά.
ΜΕ ΞΕΝΑΓΟ ΤΟΝ ΑΓΓΕΛΟ
Αν κι είχα βρεθεί αρκετές φορές στην ελεύθερη Κύπρο, ποτέ δεν είχα επισκεφθεί το βόρειο κομμάτι της, αυτό που διαφεντεύουν σήμερα οι Τούρκοι και οι Τουρκοκύπριοι. Για ευνόητους λόγους, εδώ και χρόνια αρνιόμουν να περάσω το οδόφραγμα της Λευκωσίας και να περπατήσω στα κατεχόμενα. Κάποια στιγμή, η πρόσκληση του φίλου Άγγελου Χριστοφόρου να επισκεφθώ τη Μεγαλόνησο και να συνταξιδέψουμε μαζί στη γη της Κύπρου ήταν η ευκαιρία που αναζητούσα να κάνω τελικά την υπέρβαση και να περιηγηθώ στα κατεχόμενα. Ενδόμυχα, ήθελα πολύ να γνωρίσω κι αυτό το κομμάτι της Κύπρου, παρά το κατοχικό καθεστώς του. Ειλικρινά δεν το πολυσκέφθηκα και ανταποκρίθηκα θετικά στο κάλεσμα. Αεροπορική μετάβαση στην Λάρνακα και οδική μετάβαση κατόπιν για Λεμεσό προκειμένου να συναντηθώ με τον φίλο Άγγελο. Με αφετηρία λοιπόν την Λεμεσό και συνοδοιπόρο τον Άγγελο θα επιχειρούσα με την προσωπική του μοτοσυκλέτα (HONDA CRF 250 RALLY) ένα δίτροχο οδοιπορικό στα κατεχόμενα εδάφη της Κύπρου. Ο Άγγελος θα ακολουθούσε με την άλλη μοτοσυκλέτα του (BMW 1200 ADV), ενώ στη παρέα μας ενσωματώθηκε και ο φίλος του Bishr με μια YAMAHA TΕΝΕRE 700... Ο Άγγελος είχε κανονίσει όλες τις λεπτομέρειες του ταξιδιού και θα ήταν ο ξεναγός μου για τις επόμενες τρεις μέρες. Δεν είχα να νοιαστώ για τίποτα. Το μόνο που με ανησυχούσε λίγο ήταν το γεγονός πως η οδήγηση στην Κύπρο γίνεται σύμφωνα με το αγγλικό σύστημα, από τα αριστερά. Έτσι, ταξιδεύοντας στους δρόμους του νησιού όφειλα να είμαι ιδιαίτερα προσεκτικός και συγκεντρωμένος.
Η ΠΟΛΗ – ΦΑΝΤΑΣΜΑ
Απογευματινή αναχώρηση για Λευκωσία, όπου και διανυκτερεύσαμε. Μετά από μια σύντομη βόλτα στο κέντρο της παλιάς πόλης, καταλήξαμε σε μια παραδοσιακή ταβέρνα και πραγματοποιήσαμε ένα γαστρονομικό ταξίδι στον εύγευστο κόσμο της κυπριακής κουζίνας. Άντε μετά να κοιμηθείς… Νωρίς την επομένη προσεγγίσαμε το οδόφραγμα της Λευκωσίας, προκειμένου να περάσουμε στο κατεχόμενο κομμάτι της Κύπρου. Στο τούρκο-κυπριακό φυλάκιο είχαμε έλεγχο διαβατηρίων, αγορά ασφάλεια για τις μοτοσυκλέτες (20 ευρώ για την κάθε μια) και πορεία κατόπιν για Αμμόχωστο (70 χλμ.). Διαδικασίες απλές και γρήγορες… Μετά την ανακήρυξη της Κύπρου σε ανεξάρτητο κράτος (1960), η Αμμόχωστος εξελίχθηκε στην πιο ανεπτυγμένη τουριστικά πόλη του νησιού, με σύγχρονες ξενοδοχειακές μονάδες και έντονη κοσμοπολίτικη όψη –μια ανάπτυξη που διεκόπη όμως οριστικά με την τουρκική εισβολή του 1974. Τον Αύγουστο του 1974 οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοί της εκδιώχτηκαν και από τότε το μεγαλύτερο μέρος της πόλης παραμένει κλειστό και ερημωμένο, με τον κατοχικό στρατό να μην επιτρέπει την επιστροφή των νόμιμων κατοίκων του, παρά τα σχετικά ψηφίσματα και τις αποφάσεις των Ηνωμένων Εθνών. Το εγκαταλελειμμένο τμήμα της Αμμοχώστου, βρίσκεται στο νότιο άκρο της κατεχόμενης Κύπρου, καταλαμβάνει έκταση 6,4 τετρ. χλμ. και οριοθετείται ανατολικά από τη θάλασσα και νότια από τη νεκρή ζώνη. Το τελευταίο διάστημα έχει επιτραπεί η είσοδος στην έρημη πόλη–φάντασμα της Αμμοχώστου για μια σύντομη πεζοπορική βόλτα (2 χλμ.). Η πρώτη αίσθηση που μου δημιουργήθηκε ήταν πως το ρολόι του χρόνου έχει σταματήσει απότομα στο 1974. Οι εικόνες μιας άδειας –από κόσμο και ζωή– πόλης που αντίκρισα ήταν πρωτόγνωρες και συγκλονιστικές: ετοιμόρροπα κτίρια, εγκατάλειψη, στασιμότητα, οργανωμένη λεηλασία όλων των υποδομών, σαθροί σκελετοί από μπετόν, βλάστηση που κάλυπτε τα πάντα… Η θλίψη και η αγανάκτηση ήταν τα κυρίαρχα συναισθήματα που με πλημμύρισαν, ενώ σε πιο άσχημη ψυχολογική κατάσταση βρέθηκε ο Άγγελος.
ΣΤΗΝ ΣΑΛΑΜΙΝΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ
Στην παλαιά –εντός των τειχών– Αμμόχωστο κάναμε μια στάση ανασυγκρότησης για καφέ, ενώ κυρίαρχο θέμα στην κουβέντα μας ήταν το θλιβερό θέαμα της κλειστής Αμμοχώστου, τ’ οποίο αντικατοπτρίζει –εμμέσως πλην σαφώς– την επιλεκτική μνήμη της διεθνούς κοινότητας και την αδυναμία της να επιβάλει το δίκαιο ενός λαού που
βρίσκεται υπό διωγμό. Στην συνέχεια, ο κοντινός αρχαιολογικός χώρος της Σαλαμίνας –μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Κύπρου– ανέλαβε να μού διηγήθηκε την ιστορία της. Η αρχαία πόλη–κράτος της Σαλαμίνας βρισκόταν στις εκβολές του ποταμού Πεδιαίου (μόλις 6 χλμ. βόρεια της σύγχρονης Αμμοχώστου) και αναφέρεται σε ασσυριακές επιγραφές ως ένα από τα βασίλεια της Κύπρου. Τα πρώτα αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι η Σαλαμίνα κατοικήθηκε από Αχαιούς τον 12ο αιώνα π.Χ., ενώ σύμφωνα με τους ιστορικούς, ιδρυτής της Σαλαμίνας ήταν ο Τεύκρος, γιος του Τελαμώνα και αδελφός του Αίαντα. Από τα πάμπολλα ευρήματα που αντίκρισα στον εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο, ξεχώριζαν το θέατρο, το γυμνάσιο, αρκετά αγάλματα, τα λουτρά, τα δημόσια αποχωρητήρια και ένα πλήθος υπέροχων μωσαϊκών. Το ταξίδι πίσω στον χρόνο που πραγματοποίησα στον αρχαιολογικό χώρο της Σαλαμίνας υπήρξε μια από τις πιο δυνατές και αξιόλογες στιγμές μου στην Κύπρο.
ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ ΚΑΡΠΑΣΙΑΣ
Μετά την Αμμόχωστο και την Σαλαμίνα, η πυξίδα του οδοιπορικού έδειξε την βορειοανατολικότερη άκρη της κατεχόμενης Κύπρου, την χερσόνησο της Καρπασίας – απώτατος προορισμός το ακρωτήριο του Αποστόλου Ανδρέα. Πριν αγγίξουμε την “μύτη” του νησιού, ο Άγγελος μάς οδήγησε αρχικά στην βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας Κανακαριάς (στην Λυθράγκωμη), η οποία δυστυχώς ήταν κλειδωμένη. Κτισμένη τον 5ο αιώνα μ. Χ. ως παλαιοχριστιανική βασιλική, η Παναγία Κανακαριά ήταν γνωστή για τα βυζαντινά ψηφιδωτά του 6ου αιώνα μ. Χ. που βρίσκονταν στο εσωτερικό της πριν αποκολληθούν από αρχαιοκάπηλους στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Στο κοντινό Ριζοκάρπασο ο Άγγελος μάς υπέδειξε το Γυμνάσιο, το μοναδικό ελληνοκυπριακό εκπαιδευτικό ίδρυμα που λειτουργεί στα κατεχόμενα. Στο Ριζοκάρπασο και την Αγία Τριάδα ζουν 300 περίπου εναπομείναντες Ελληνοκύπριοι. Μια φορά την βδομάδα ο ΟΗΕ με ειδική αποστολή στέλνει στους Ελληνοκύπριους κατοίκους της περιοχής τρόφιμα, είδη πρώτης ανάγκης και φροντίζει για την αναγκαία ιατροφαρμακευτική περίθαλψή τους. Διατρέχοντας μια καταπράσινη διαδρομή που «κρυφοκοιτούσε» στο απέραντο γαλάζιο, προσεγγίσαμε το παραλιακό μοναστήρι του Αγίου Ανδρέα, που θεωρείται ιερό τόσο από τους Ελληνοκύπριους όσο και τους Τουρκοκύπριους. Κτισμένο στο σημείο που εικάζεται πως αποβιβάστηκε ο Απόστολος Ανδρέας, η μονή θεωρείται σήμερα ένας από τους σημαντικότερους χώρους λατρείας του νησιού, προσελκύοντας προσκυνητές από όλη την Κύπρο. Τα τελευταία χρόνια το μοναστήρι είχε υποστεί εκτεταμένες καταστροφές, αλλά χάρη σε μια χρηματοδότηση από τον ΟΗΕ και την Εκκλησία της Κύπρου (συνολικά 5.000.000 Ευρώ) έχει ξεκινήσει η αποκατάσταση της μονής. Λίγα λεπτά της ώρας αργότερα και ελάχιστα χιλιόμετρα βορειότερα της μονής του Αγίου Ανδρέα, μάς καρτερούσε το ομώνυμο ακρωτήριο, η ανατολικότερη άκρη του νησιού. Αποστολή εξετελέσθη! Τα εξαίσια χρώματα του δειλινού μάς έλουσαν στον παραλιακό οικισμό Θέρεσα (20 χλμ. δυτικά του Ριζοκαρπάσου). Διανυκτέρευση και δείπνο δίπλα στο κύμα, ενώ ο ψαγμένος ξενοδόχος μάς έδωσε τις «συντεταγμένες» ενός άγνωστου αρχαιολογικού θησαυρού που έκρυβε η περιοχή, τον οποίο αποφασίσαμε να γνωρίσουμε κι εμείς. Έτσι, το επόμενο πρωινό ανηφορίσαμε με τις μοτοσυκλέτες στο βουνό και προσεγγίσαμε (χάρη στην πολύτιμη καθοδήγηση ενός βοσκού) δυο μεγάλα πέτρινα αγάλματα της χάλκινης εποχής που βρίσκονταν κατάχαμα ανάμεσα στην πυκνή βλάστηση – οι αρχαιολόγοι εικάζουν πως αμφότερα αποτελούσαν τμήμα ενός νεκρικού μνημείου…
ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ ΤΟΥ ΠΕΝΤΑΔΑΚΤΥΛΟΥ
Κι από την χερσόνησο της Καρπασίας, ανάβαση κατόπιν στην ορεινή κορμοστασιά του Πενταδάκτυλου. Το εμβληματικό βουνό της Κύπρου, με τις υπέροχες ορεινές διαδρομές του, την πανοραμική θέα και τα δυο πέτρινα κάστρα του, με εξέπληξε και με καταγοήτευσε… Πάνω στο χάρτη ο Άγγελος είχε σημειωμένα δυο κάστρα, το κάστρο της Καντάρας και το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα. Αφού αποχαιρετήσαμε την βόρεια ακτογραμμή του νησιού, σκαρφαλώσαμε στον Πενταδάκτυλο και μέσω μιας καταπράσινης ορεινής διαδρομής προσεγγίσαμε αρχικά το σταυροφορικό κάστρο της Καντάρας, που κτίστηκε τον 11ο αιώνα από τους Βυζαντινούς και καταστράφηκε πέντε αιώνες αργότερα από τους Ενετούς. Το κάστρο της Καντάρας δέσποζε στην κορυφή ενός απόκρημνου βράχου με αποκαλυπτική πανοραμική θέα και σ’ αυτό κατέφυγε ο ηγεμόνας της Κύπρου Ισαάκιος Κομνηνός (12ο αιώνα) καταδιωκόμενος από τον βασιλιά Ριχάρδο Λεοντόκαρδο, όταν ο πρώτος προσπάθησε να δημιουργήσει δικό του βασίλειο. Το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα, που κατασκευάστηκε από τους Βυζαντινούς τον 11ο αιώνα και βίγλιζε την Κερύνεια από ύψος 725 μ., ήταν το δεύτερο κάστρο του Πενταδάκτυλου που επισκεφθήκαμε. Είναι προσβάσιμο μόνο από τη νότια πλευρά του –αφού στις υπόλοιπες πλευρές περιβάλλεται από απρόσιτους γκρεμούς– και ονομάστηκε έτσι επειδή στο σημείο αυτό είχε ασκητέψει ο Άγιος Ιλαρίωνας ο Νέος. Αντικρίζοντας το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα, μοιραία ήρθαν στο νου μου η περιγραφή του κάστρου από τον λογοτέχνη Στρατή Μυριβήλη: «Ανέβηκα στο Κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα. Είναι ένα έργο πολέμου φοβερό, που στέκεται εκεί ψηλά με τις άπειρες στοές και καμάρες και πολεμίστρες του. Τα χίλια σπίτια της βασίλισσας, το λέει ο λαός. Και είναι κει ένα τοξωτό παράθυρο, το παράθυρο της βασίλισσας, από όπου το θέαμα του κάμπου και της θάλασσας που σέρνεται στα πόδια του βουνού είναι εξαίσιο».... Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το κάστρο του Αγίου Ιλαρίωνα ανοικοδομήθηκε από την όμορφη –αλλά σκληρή και αδίστακτη– αρχόντισσα Ρήγαινα. Όταν τελείωσε η κατασκευή του οχυρού, η Ρήγαινα θανάτωσε όλους τους εργάτες –τους έριξε στον γκρεμό– για να μην αποκαλύψουν τα μυστικά του κάστρου. Παρεμπιπτόντως, η ίδια παράδοση επικρατεί και για τα άλλα δύο κάστρα του Πενταδάκτυλου, το κάστρο του Βουφαβέντιου και το κάστρο της Καντάρας.
ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ…
«Τον Ιούλιο του 1974 η Κερύνεια κατελήφθη από τα τουρκικά στρατεύματα και οι Ελληνοκύπριοι κάτοικοί της εκδιώχθηκαν από την γη τους και κατέφυγαν για να σωθούν στο ελεύθερο κομμάτι του νησιού. Σπίτια, κτήματα, επιχειρήσεις και περιουσίες ολόκληρες άλλαξαν παράνομα ιδιοκτήτες και δόθηκαν σε τούρκικα χέρια. Για πολλούς Ελληνοκύπριους αποτελεί μια αρκετά οδυνηρή δοκιμασία να επισκεφθούν σήμερα την Κερύνεια, αφού πολλά από τα πατρικά σπίτια τους έχουν πουληθεί από Τουρκοκύπριους σε Άγγλους, οι οποίοι διαμένουν πλέον μόνιμα στην Κερύνεια. Φαντάσου Κώστα πόση αγανάκτηση, οργή και καημό νιώθουν αυτοί οι άνθρωποι, οι νόμιμοι ιδιοκτήτες των κατοικιών, όταν έρχονται εδώ στην Κερύνεια και βρίσκονται αντιμέτωποι με την τραγική πραγματικότητα…». Η εξιστόρηση του Άγγελου για την τύχη των Ελληνοκυπρίων της Κερύνειας ήταν συγκλονιστική και με ώθησε να αντιπαλέψω με συναισθήματα δυνατά και ανάμεικτα. Αυτός ήταν και ο βασικότερος λόγος που αρκεστήκαμε μόνο σε μια μικρή βόλτα στο παλαιό λιμάνι της Κερύνειας με το κάστρο και δεν περπατήσαμε στην υπόλοιπη πόλη. Αργά το ίδιο απόγευμα, αποχαιρετώντας την πόλη της Κερύνειας, κάναμε μια μικρή στάση στο γοτθικό μοναστήρι Αββαείο Μπελαπάις (Abbaye de la Ρaix). Το “Μοναστήρι της Ειρήνης”, που κτίστηκε το 1205 από τους Ιππότες του τάγματος του Αυγουστίνου και ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Αυγουστίνο, αποτέλεσε τον επίλογο της περιήγησής μας στα κατεχόμενα. Μόλις 20 χλμ. νοτιότερα περάσαμε το οδόφραγμα της Λευκωσίας και αναπνεύσαμε ξανά τον αέρα της ελευθερίας… Πριν αποχαιρετήσουμε την κυπριακή πρωτεύουσα με προορισμό την Λεμεσό, θεώρησα χρέος μου να κάνω μια τελευταία στάση στην πολυτάραχη Ιστορία της Κύπρου μας. Στο Μνημείο Πεσόντων Λευκωσίας, που υπενθυμίζει τον ηρωισμό των Ελληνοκυπρίων και Ελλήνων μαχητών, περπάτησα με αργόσυρτα βήματα ανάμεσα στα εκατοντάδες μνήματα του χώρου, βιώνοντας την πιο συναισθηματικά φορτισμένη στιγμή του κυπριακού οδοιπορικού μου: Όχι, ποτέ ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ…
